كتاب اخلاق دين‌شناسي

كتاب «اخلاق دين‌شناسي؛ پژوهشي در مباني معرفتي و اخلاقي فقه» نوشتۀ ابوالقاسم فنايي توسط انتشارات نگاه معاصر به سال 1389 به زيور طبع آراسته گرديد.

نگارنده در مقدمه، كتاب را چنين معرفي مي‌كند:
اخلاق دين‌شناسي مشتمل بر هفت فصل به شرح زير است:
فصل اول به موضوع «نشاندن فقه به جاي اخلاق» مي‌پردازد. اين فصل مي‌كوشد نشان دهد كه چرا و چگونه در فرهنگ و تمدن اسلامي عقل عملي (و به تبع آن بخشي از عقل نظري) تعطيل گرديده، و فقه جايگزين «اخلاق اجتماعي» شده است. در اين فصل دلايل متعددي كه به سود اشعريت مدرن يا پست مدرن و ضرورت نشاندن فقه به جاي اخلاق عرضه شده، يا در عمق ضمير متشرعان وجود دارد، به تفصيل مورد بررسي قرار مي‌گيرد، و وابستگي منطقي و معرفت‌شناسانه اخلاق به دين، و وابستگي منطقي و معرفت‌شناسانه دين به اخلاق اثبات مي‌شود. وابستگي منطقي و معرفت‌شناسانه اخلاق به دين عبارت از يكي از دو ادعاي زير است:
(1)    شناخت يا توجيه معرفت‌شناسانه باورهاي اخلاقي مبتني بر پيش‌فرض‌هاي كلامي/الهياتي است.
(2)    فقه جايگزين اخلاق است.
اين دعاوي و دلايلي كه به سود آنها آورده شده در اين فصل نقد و ابطال مي‌شوند. سپس نقش اخلاقِ تفكر، اخلاقِ رفتار در دين‌شناسي و شريعت‌شناسي مورد تأكيد قرار مي‌گيرد.
فصل دوم به «فقه و چالشهاي عصر جديد» مي‌پردازد. در اين فصل روش تحقيق در فقه سنتي به خاطر بي‌توجهي به «موضوع‌شناسي» و خصوصاً به خاطر غفلت از تفاوتهاي سرنوشت‌ساز دنياي جديد و دنياي قديم و نيز راه حلهاي سنتي در مواجهه با چالشهاي عصر جديد مورد بررسي قرار مي‌گيرند و سپس پاره‌اي از مهم‌ترين ويژگيهاي دنياي جديد از حيث تأثيري كه در شناخت احكام شرعي دارند فهرست مي‌شوند. اين ويژگيها عبارتند از «سكولاريسم»، «نشستن اراده به جاي حق»، «اخلاق مدرن»، «پارادايمها و گفتمانهاي مدرن». با شرح و بسط اين تفاوتها ادعا مي‌شود كه ناكامي فقه سنتي و ناكارآمدي اجتهاد مصطلح در حل مسائل و معضلات هنجاري دنياي جديد از ناديده گرفتن اين ويژگيها و تفاوتها سرچشمه مي‌گيرد.
فصل سوم «عقلانيت مدرن و عقلانيت سنتي» را مقايسه مي‌كند و نتيجه مي‌گيرد كه عصري كردنِ انديشه ديني متوقف بر عصري كردنِ عقلانيت و اخلاقي است كه انديشه ديني از آن تغذيه مي‌كند.
فصل چهارم «عقلانيت فقهي و عقلانيت عرفي» را مقايسه مي‌كند و فرق و فاصله اين دو نوع عقلانيت را نشان مي‌دهد. مقايسه اين دو نوع عقلانيت از آن‌رو اهميت دارد كه بر طبق ادعاي فقيهان اصولي‌مشرب، علم فقه مبتني بر همان مباني عقلاني‌اي است كه در عرف عقلا بماهم عقلا جريان دارد. مباحث اين فصل نشان مي‌دهد كه چنين نيست و بين عقلانيت فقهي رايج در حوزه‌هاي علميه و عقلانيت عرفي (= فراديني) رايج در خارج از حوزه‌هاي علميه تفاوتهاي بارز و روشني وجود دارد كه قابل انكار نيست.
در سه فصل بعدي كه سه تا از نظريه‌هاي مدرني كه بر كارآمد كردن فقه سنتي در مقام پاسخ به پرسشهاي هنجاري عصر جديد ارائه شده، مورد بررسي و نقد قرار مي‌گيرند. اين نظريه‌ها هر سه از آراء نوانديشان مسلمان، خصوصاً از خوانش دكتر عبدالكريم سروش از اين نظري‌ها، اقتباس و سپس شرح و بسط داده شده‌اند. بدين ترتيب، فصل پنجم به «قبض و بسط تئوريك فقه» مي‌پردازد. در اين فصل نگارنده مي‌كوشد در ابتدا گوهر مدعاي نظريه قبض و بسط تئوريك شريعت را عرضه كند و پيامدها و لوازم آن در خصوص فهم دين به معناي خاص كلمه (= شريعت) را شرح دهد، و سپس به نقد اين نظريه بپردازد. مباحث اين فصل عمدتاً ناظر به ديدگاههاي دكتر سروش در باب «انواع معرفت‌شناسي»، «شأن و كاركرد فلسفه علم»، «توصيه‌هاي معرفت‌شناسانه» و «ساختار معرفت و توجيه» است و در طي ان نگارنده مي‌كوشد پاره‌اي از نارسائي‌ها ابهامات اين نظريه را برطرف كند.
عنوان فصل ششم عبارت است از «بسطِ تجربه‌ي فقهي نبوي». در اين فصل ابتدا نظريه دكتر سروش در باب بسط تجربه نبوي تشريح مي‌گردد و سپس تلاش مي‌شود تا لوازم و فحواهاي اين نظريه در خصوص فهم شريعت استخراج شده و شرح و بسط كافي بيابد. اين فصل، من حيث المجموع، قرائت متفاوتي از اين نظريه به دست مي‌دهد كه با قرائت دكتر سروش تفاوت‌هاي اصولي دارد.
فصل هفتم به تفكيك «ذاتيات» و «عرضياتِ» شريعت، يا تفكيك «ظرف» از «مظروف» و يا تفكيك «دينِ تاريخي» از «دينِ فراتاريخي» مي‌پردازد وبر ضرورت ترجمه فرهنگي متون ديني احتجاج مي‌كند. در اين فصل يكي از مهم‌ترين مباني فقه سنتي در باب ماهيت اجتهاد، و نحوه تفسير متون ديني نقد مي‌شود؛ و سپس به جاي آن روش جديدي براي تفسير متون ديني صرفاً براي فهم آن بخش از متون ديني مناسب است كه بيانگر دين «مطلق» و «فراتاريخي» و «تطبيق‌شده» بر اوضاع و شرايط خاص است به هيچ وجه مناسب نيست، زيرا به فهم نادرست و ناموجه دين منجر مي‌شود. براي فهم درست و موجه اين بخش از متون ديني بايد روش ديگري را به كار برد. اين روش عبارت است از ترجمۀ فرهنگي. بر اساس اين روش، مفسران در آغاز بايد بكوشند محتواي ديني اين بخش از متون ديني را از ظرف آن، كه همان فرهنگ عصر نزول است جدا كنند و سپس آن را در ظرف فرهنگ معاصر بريزند. افزون بر اين، اين فصل دوازده معيار متفاوت براي تفكيك ذاتيات و عرضيات يا تفكيك ظرف از مظروف در قلمرو فقه به دست مي‌دهد.    

فهرست تفصيلي
ديباچه / 3
پيشگفتار / 13

فصل اول: نشاندن فقه به جاي اخلاق
1/1 درآمد.... 33
2/1 وابستگي منطقي و معرفت‌شناسانه اخلاق به دين.......35
1/2/1 وابستگي علم اخلاق به علم كلام / الاهيات............40
2/2/1 نشاندن «علم فقه» به جاي «علم اخلاق»..............45
1/2/2/1 استدلال اول...................................................45
2/2/2/1 نقد استدلال دوم.............................................48
3/2/2/1 استدلال دوم..................................................81
4/2/2/1 استدلال سوم................................................88
5/2/2/1 استدلال چهارم..............................................90
3/1 وابستگي منطقي و معرفت‌شناسانه دين به اخلاق....91
1/3/1 نقش اخلاقِ پژوهش و تفكر در دين‌شناسي..........91
2/3/1 نقش اخلاقِ رفتار در دين‌شناسي.......................94
4/1 سخن آخر.........................................................106

فصل دوم: فقه و چالشهاي عصر جديد................. 109 
1/2 درآمد..............................................................109
2/2 روش تحقيق در فقه سنتي ...............................111
3/2 راه حلهاي سنتي در مواجهه با چالشهاي عصر جديد120
4/2 ويژگيهاي دنياي جديد.........................................125
1/4/2 سكولاريسم.................................................128
2/4/2 نشاندن «اراده» به جاي «حق».......................140
3/4/2 جهان جديد جهان اخلاق جديد است................157
4/4/2 جهان جديد جهان پارادايمها و گفتمانهاي جديد است...181
5/2 سخن آخر.....................................................181

فصل سوم: عقلانيت سنتي و عقلانيت مدرن.............185
1/3 درآمد..........................................................185
2/3 جهان جديد جهان عقلانيت جديد است..............185
1/2/3 پيش‌فرضهاي پرسش از عقلانيت..................186
2/2/3 عقلانيت مقول به تشكيك است...................187
3/2/3 عقلانيت از منظر وجودشناسانه...................189
4/2/3 عقلانيت از منظر معرفت‌شناسانه................193
5/2/3 موضوعِ نقد و ارزيابي عقلاني چيست؟........194
6/2/3 تعريف عقل............................................198
7/2/3 رابطه عقل و عقلانيت با هويت انساني......199
8/2/3 تعريف عقلانيت و انواع آن........................204
9/2/3 تعريف عقلانيت نظري............................206
10/2/3 انواع مدعيات از منظر عقلاني...............208
11/2/3 انواع عقلانيت نظري...........................209
12/2/3 تعريف عقلانيت عملي........................212
13/2/3 انواع عقلانيت عملي..........................214
41/2/3 دوگانگي در عقل عمل.......................220
15/2/3 چرا بايد اخلاقي بود؟.........................222
3/3 تفاوت عقلانيت سنتي و عقلانيت مدرن.....225
4/3 نقد عقل‌گرايي......................................241
1/4/3 نقد از منظر نقل‌گرايان.........................242
2/4/3 نقد از منظر عرفاني............................247
2/4/3 نقد عقل از منظر عقلاني.....................256
5/3 سخن آخر............................................258

فصل چهارم: عقلانيت فقهي و عقلانيت عرفي..259
1/4 درآمد..................................................259
2/4 نقد عقلانيت فقهي ..............................262
3/4 سخن آخر...........................................248

فصل پنجم: قبض و بسط تئوريك فقه..............287
1/5 درآمد........................................................287
2/5 مروري بر نظريه قبض و بسط تئوريك شريعت....288
1/2/5 انگيزه طرح نظريه قبض و بسط ..................289
2/2/5 تفكيك «دين» از «معرفت ديني»................290
3/2/5 انواع معرفت‌شناسي..............................295
4/2/5 اركان نظريه قبض و بسط.........................294
5/2/5 توجيه نظريه قبض و بسط........................301
3/5 بررسي و نقد نظريه قبض و بسط.................306
4/5 سخن آخر...............................................387

فصل ششم: بسط تجربه فقهي نبوي................389
1/6 درآمد.....................................................389
2/6 بسط تجربه نبوي.....................................391
1/2/6 اركان نظريه بسط تجربه نبوي.................392
2/2/6 نقد نظريه بسط تجربه نبوي...................398
3/6 بسط تجربه فقهي نبوي...........................422
4/6 اجتهاد قانون‌محور و اجتهاد الگومحور...........437
5/6 سخن آخر.............................................449

فصل هفتم: ترجمه فرهنگي متون ديني...........451
1/7 درآمد...................................................451
2/7 تلقي رايج از ماهيت اجتهاد......................452
3/7 اجتهاد يعني ترجمه فرهنگي....................456
4/7 معيارهاي تفكيك ظرف از مظروف...............469
5/7 سخن اخر............................................531
يادداشتها..................................................541
فهرست منابع............................................595

---------------------
مطالب مرتبط:
گزارشي از كتاب «اخلاق دين‌شناسي» اثر ابوالقاسم فنایی

معرفی کتاب فلسفۀ اخلاق در قرن بیستم

كتاب‌ دين در ترازوي اخلاق

دين و اخلاق در نگاه هانس کونگ

ايمان و اخلاق؛ مقايسة رويکرد الاهيات کرکگور و اشاعرة متقدم

كتابخانه اخلاق اسلامي

نقد و نظر ـ شماره 13و 14 - ويژه اخلاق و دين (قابل دانلود)

كتاب‌ دين در ترازوي اخلاق

مشخصات كتاب‌شناختي «دين در ترازوي اخلاق»:

عنوان اصلي: دين در ترازوي اخلاقي

عنوان فرعي: پژوهشي در باب نسبت ميان اخلاق ديني و اخلاق سكولار

نويسنده: ابوالقاسم فنايي

ناشر: موسسه فرهنگي صراط

قطع: رقعي

نوع جلد: شوميز

تعداد صفحات: 274

تاريخ انتشار: زمستان 1384

كتاب «دين در ترازوي اخلاق»، تأليف دكتر ابوالقاسم فنايي، به دنبال نشان دادن راهي معقول و رضايت‌بخش براي حل تعارض اخلاق ديني و اخلاق سكولار است. به باور نويسنده اثر ، نزاع‌ها و درگيري‌هاي سياسي و اجتماعي رايج در كشور ما و چه بسا ساير كشورهاي اسلامي عمدتا محصول دو نگاه و طرز فكر متفاوت در باب رابطه دين و اخلاق و در حقيقت، محصول تعارض دو نظام اخلاقي و ارزشي و هنجاري متفاوت است. اين دو نظام اخلاقي از دو مفروض بنيادين در باب منشاء و حدود و ثغور «حق اطاعت خداي شارع» يا «وجوب اطاعت از خداي شارع» سرچشمه مي‌گيرد.

در يك سو كساني قرار دارند كه مدعي‌اند حق اطاعت خداي شارع يا وجوب اطاعت از او «مطلق» است و لذا اخلاق مبتني بر دين است و در صورت تعارض ارزش‌هاي الهي (= فقه يا اخلاق ديني) و ارزش‌هاي بشري (= اخلاق سكولار)، ارزش‌هاي الهي بايد مقدم داشته شوند و در سوي ديگر كساني قرار دارند كه مدعي‌اند حق اطاعت خداي شارع و وجوب اطاعت از او «مقيد» به قيود اخلاقي است و اخلاق نه تنها بر دين مبتني نيست كه بر آن تقدم دارد. اين كتاب ضمن نقد و بررسي منصفانه و بي‌طرفانه اين دو ديدگاه نشان مي‌دهد كه اخلاق ديني و اخلاق سكولار سازگارند و پارادوكس اخلاق ديني به چه نحوي قابل حل است.

به منظور  آشنايي بيشتر با  کتاب «دین در ترازوی اخلاق»، مقدمه اين اثر ماندگار تقديم مي‌‌گردد:

_{براي مشاهده متن كامل مقدمه بر روي لينك زير كليك كنيد.}

مقدمه كتاب دين در ترازوي اخلاق به قلم دكتر ابوالقاسم فنايي(به صورت فايل  PDF )

منبع: سايت فرهنگي نيلوفر

---------------------

اگرچه فیلسوفان و الهی دانان از دیر باز به مساله ارتباط میان دین و اخلاق پرداخته اند ، ولی در دوران جدید این مساله ابعاد تازه و نوینی یافته است . دین در ترازوی اخلاق از زمره آثاری است که ضمن نگاه به گذشته این بحث ، به ابعاد جدید آن در دوران کنونی هم وارد شده است . این اثر از دو بخش اصلی و هفت فصل تشکیل شده است . نویسنده در فصل نخست از بخش اول کتاب ، ضمن ارائه گزارشی کوتاه ، اما گویا از گذشته این بحث در میان فیلسوفان و الهی دانان مسلمان و مسیحی ، بر دو نکته اساسی تاکید کرده است : یکی این که هدف فیلسوفان و الهی دانان مسلمان و مسیحی از ورود به این بحث متفاوت بوده است . فیلسوفان و الهی دانان مسلمان به آن جهت به این مساله پرداخته اند که بتوانند تبیینی سازوار از اوصاف خداوند ارائه دهند ، ولی هدف فیلسوفان مسیحی آن بوده که به مدد ارائه نظریه ای قابل قبول درباره ارتباط دین و اخلاق ، بتوانند تعارض میان آموزه های دینی و اخلاقی را حل و فصل کنند . به عبارت دیگر ، فیلسوفان و الهی دانان مسلمان هدفی الهیاتی و همقطاران مسیحی آن ها ، هدفی فلسفی داشته اند . نکته دیگر آن است که در دوران جدید برداشت مسلمانان از اخلاق با درک غربیان تفاوت بسیاری دارد . مسلمانان اخلاق را مقوله ای فردی و اخروی می دانند که با درون و باطن آدمی سر و کار دارد و از این رو ، در وهله اول از آن انتظار دارند که به تهذیب نفوس و سعادت و فلاح اخروی آنان کمک کند و در مرتبه بعد ، به تنظیم روابط اجتماعی انسان ها مدد رساند . اما در دوران جدید نخستین توقع از اخلاق ، تنظیم روابط انسان ها و نهاد های اجتماعی و تامین رفاه و خوشبختی جمعی و دنیوی انسان هاست و تاثیر آن در سعادت و رستگاری فردی و اخروی آدمی ، در درجه دوم اهمیت قرار دارد . به همین جهت هم نویسنده معتقد است فلسفه اخلاق در دوران جدید ، همان نقش و جایگاهی را دارد که فقه در تمدن اسلامی دارد و در واقع فلسفه اخلاق ، فقه جهان مدرن و فیلسوفان اخلاق ، فقیهان جهان مدرنند . (ص 39).

نویسنده در فصل دوم به ایضاح مفهومی " دین " و " اخلاق " پرداخته و به گفته خویش ، از این کار دو هدف را دنبال کرده است ؛ یکی این که معتقد است تحلیل و بررسی انحاء ارتباط دین و اخلاق منوط به ارائه درک و تصویری روشن از هر یک از این دو مفهوم است . دیگر این که به مدد ایضاح مفهومی آن ها ، می توان به تفاوت نگاه فیلسوفان مسلمان و مسیحی درباره اخلاق پی برد . به همین جهت ، ابتدا توضیح می دهد که هر یک از مفاهیم "دین " و " اخلاق " دارای معانی عام و خاص هستند ؛ معنای عام دین شامل تجربه دینی ، اصول عقاید ، اخلاق و شریعت است و معنای خاص دین ، معادل شریعت است . همچنین معنای عام اخلاق شامل اخلاق ، رفتار ، باور ، تفکر و پژوهش است و معنای خاص اخلاق ، صرفا شامل اخلاق رفتار است . به گمان وی ، فیلسوفان مسلمان علاوه بر آن که قلمرو اخلاق را به اخلاق رفتار محدود کرده اند و به اخلاق باور و پژوهش توجهی نداشته اند ، در حوزه اخلاق رفتار نیز اخلاق اجتماعی را به فقه تقلیل داده اند . اما در دوران جدید ، هم اخلاق هر سه حوزه رفتار ، باور و پژوهش را در بر می گیرد و هم اخلاق اجتماعی به چیز دیگری فروکاسته نمی شود (صص 52-51).

در بخش دوم این اثر به تحلیل و بررسی انحاء ارتباط دین و اخلاق در مقام تشریع پرداخته شده است . عناوین فصولی که در این بخش ، تحلیل و بررسی شده اند ، به قرار زیر است :

" وابستگی اخلاق به دین " ، " وابستگی دین به اخلاق " ، " خدمات دین در قلمرو اخلاق " ، " ناظر آرمانی و منظر اخلاقی " و " خدا به عنوان ناظر آرمانی " .

در فصل نخست ، وابستگی اخلاق به دین ، نویسنده با این که تاکید کرده است نمی توان ارتباط میان دین و اخلاق را انکار کرد ولی یاد آور شده که نمی توان از ارتباط و تعامل میان دین و اخلاق وابستگی زبان شناسانه ، وجود شناسانه ، روان شناسانه و عقلانی اخلاق به دین را نتیجه گرفت . او با توضیح نظریه های گوناگونی که در صددند به یکی از روش های فوق ، وابستگی اخلاق به دین را اثبات کنند ، به نقد آن ها پرداخته است . نقطه مشترک این نظریه ها ، ادعای نوعی انحصار است ، یعنی برای اثبات وابستگی اخلاق به دین ، کوشیده اند نشان دهند که پاره ای از مفروضات زبان شناسانه ، وجود شناسانه ، روان شناسانه و عقلانی ای که اخلاق بر آن ها مبتنی است ، صرفا و منحصرا از رهگذر رجوع به دین به دست می آید و تعریف یا وجود یا شناخت یا معقولیت ارزش های اخلاقی ، بر پذیرش احکام شرعی یا ایمان به باورهای دینی بسته است ( ص 120 ). اما نویسنده بر این عقیده است که نمی توان از هیچ یک از نظریه های فوق دفاع کرد ، زیرا مفاهیم اخلاقی بدون ارجاع به مفاهیم دینی قابل تعریفند ، همچنان که اوصاف و ویژگی هایی اخلاقی به لحاظ وجودی و هنجاری ، همیشه تابع امر و نهی خداوند نیستند . علاوه بر این که نه هر انگیزه اخلاقی لزوما انگیزه ای دینی است و نه عقلانیت تعهد اخلاقی منوط به پذیرش باورهای دینی است ، بنابراین ، عدم وابستگی اخلاق به دین و امکان و معقولیت اخلاق سکولار ، یعنی اخلاقی که بر بنیادهای غیر دینی یا فرادینی استوار است ، مهم ترین نتیجه این فصل از کتاب است .

در فصل بعدی ، وابستگی دین به اخلاق ، به تحلیل و بررسی انحاء وابستگی زبان شناسانه ، وجودشناسانه ، عقلانی و روان شناسانه دین به اخلاق پرداخته شده است . اثبات وابستگی دین به اخلاق به هر یک از انحاء فوق به این معناست که اخلاق مقدم بر دین است . نویسنده در این فصل نیز با بررسی نظریه های گوناگون نتیجه گرفته است که نمی توان درباره وابستگی دین به اخلاق حکم کلی داد ؛ درباره وابستگی زبان شناسانه دین به اخلاق نیز بر این نظر است که برخی از مفاهیم دینی به اخلاق وابسته نیستند و مفروضات اخلاقی در تعریف این مفاهیم ، نقش بی بدیلی ندارند و در واقع تعریف آن ها بدون ارجاع و تمسک به مفاهیم اخلاقی نیز ممکن است . اما تعریف برخی از مفاهیم دینی مانند مفهوم خدا در ادیان ابراهیمی ، بر پاره ای از مفاهیم اخلاقی مبتنی است و از این جهت می توان دین را وابسته به اخلاق شمرد (ص 162).

درباره وابستگی وجودی دین به اخلاق نیز با تمسک به تعریفی که در بخش نخست از دین ارائه کرده است ، نتیجه می گیرد که به دلایل عدیده ، دین به معنای عام به اخلاق وابسته است ، ولی دین به معنای خاص یعنی شریعت ، وضعیت دیگری دارد . او با اشاره به تفکیک اخلاق به اخلاق حداکثری و حداقلی و وابستگی به وابستگی ایجابی و سلبی ، کوشیده است این جنبه از بحث را نیز روشن سازد . به باور وی ، اخلاق حداکثری یعنی این که احکام شرعی از ارزش های اخلاقی نشات می گیرند ، ولی اخلاق حداقلی به این معناست که احکام شرعی با ارزش های اخلاقی تنافی ندارند و آن ها را نقض نمی کنند . از سوی دیگر ، وابستگی ایجابی نیز به این معناست که بین احکام شرعی و ارزش های اخلاقی رابطه ای ایجابی و عینی ، یعنی علی و معلولی وجود دارد ، اما وابستگی سلبی تنها به این معناست که ارزش های اخلاقی فقط قلمرو شریعت و مرزهای نهایی آن را ترسیم می کنند . این وابستگی سلبی در واقع روشن می سازد که چه حکمی در شریعت نیست و نمی تواند باشد ، ولی نمی گوید که چه حکمی در شریعت هست و باید باشد .

نویسنده با استفاده از این دو تفکیک ، معتقد است اگر از اخلاق ، اخلاق حداکثری و از وابستگی ، وابستگی ایجابی را در نظر بگیریم ، می توان گفت دین یا به عبارت دقیق تر ، شریعت به اخلاق وابسته نیست . اما اگر اخلاق حداقلی و وابستگی سلبی را در نظر بگیریم ، می توان گفت شریعت به اخلاق وابسته است و اخلاق بر شریعت تقدم دارد .

نویسنده در نهایت در پرتو همین دو تفکیک ، نشان می دهد چنان چه اخلاق را حداکثری و وابستگی را ایجابی بدانیم ، از نظر روان شناسی و عقلانی نیز دین به اخلاق وابسته نیست ، زیرا هم تعهد دینی را می توان بر مبنای عقلانیت مصلحت اندیش توجیه کرد و هم انگیزه عقلانی آدمی در پیروی از دین ، می تواند انگیزه ای مصلحت اندیشانه باشد . به همین دلیل توجیه عقلانی تعهد دینی و محرک عقلانی دینداری ، ضرورتا از اخلاق سرچشمه نمی گیرند ، هر چند دینداری را بر اساس ارزش های اخلاقی نیز می توان توجیه کرد .

اما چنانچه اخلاق را حداقلی و وابستگی را سلبی در نظر بگیریم ، دین از نظر روان شناختی و عقلانی به اخلاق وابسته خواهد بود ، یعنی آدمیان تنها تا آن جا حق دارند از دستورات دینی پیروی کنند که آن دستورات با ارزش ها و الزامات اخلاقی سازگار باشند ، در غیر این صورت توجیه و انگیزه عقلانی وجود نخواهد داشت .

نویسنده تلاش کرده است در فصل بعد نشان دهد استقلال اخلاق از دین و تقدم آن بر دین ، منافاتی با این نکته ندارد که دین بتواند به اخلاق خدمت کند به همین جهت به توضیح و تبیین شماری از خدمات دین به اخلاق پرداخته است :

جهت دادن نگرش آدمی درباره زندگی دنیا ؛ بیان صور غیبی و نتایج اخروی اعمال ؛ ارائه انسان شناسی دینی ؛ تاثیر عبادت های دینی در اخلاق مومنان ؛ پیوند دادن مفاهیم اخلاقی به مفاهیم دینی ؛ ارائه الگوهای اخلاقی ؛ ارائه نظام اخلاقی موجود در عالم هستی ؛ تاثیر در تعلیم و تربیت اخلاقی ؛ ارائه خداوند به عنوان ناظر آرمانی ؛ مهار (و) تعدیل خودگروی انسان ها .

بحث درباره شرایط لازم برای یک حکم اخلاقی موجه ، موضوع فصل بعدی است . در واقع وقوع خطا در قضاوت های اخلاقی و اختلاف نظر انسان ها در تشخیص حکم اخلاقی موضوعات ، دو واقعیت انکار ناپذیر زندگی آدمی هستند و فیلسوفان اخلاق به مدد ارائه نظریه های خود ، در صددند آدمیان را در تشخیص حکم اخلاقی موجه کمک کنند و از وقوع خطا در داوری آن ها جلوگیری کنند یا دست کم آن را تقلیل دهند . به نظر نویسنده حکم اخلاقی موجه ، عبارت است از حکم ناظری آرمانی که از منظری اخلاقی به موضوع بنگرد (ص199). به عبارت دیگر ، یک حکم اخلاقی موجه ، حکمی است که اولا از سوی یک ناظر آرمانی صادر شود و ثانیا ناظر آرمانی از منظری اخلاقی به موضوع بنگرد .

به همین جهت نویسنده کوشیده است ویژگی های یک ناظر آرمانی و یک منظر اخلاقی را برشمارد . شناخت کافی از واقعیات مربوط به موضوع ، برخورداری از تجربه و بصیرت اخلاقی ، انصاف و بی طرفی ، خیر خواهی ، مهربانی و صداقت ، برخورداری از منظری اخلاقی ، استناد بجا به اصول اخلاقی ، داوری های سازوار ، توانایی در حل تعارضات اخلاقی و تواضع عقلانی از زمره ویژگی هایی است که برای یک ناظر آرمانی برشمرده است .

از سوی دیگر ، وی در مقام بیان ویژگی های یک منظر اخلاقی به این نکته توجه می دهد که ویژگی های یک منظر اخلاقی در شهودهای آدمی نهفته است ؛ فیلسوفان اخلاق تلاش کرده اند این شهود ها را تنسیق و بازسازی کنند و به عنوان نظریه ای اخلاقی ارائه دهند . به عبارت دیگر ، نظریه اخلاقی بیان کننده منظر اخلاقی است که در قالب یک یا چند حکم پایه اخلاقی بیان می شود و به مدد آن ، می توان درباره سایر موضوعات اخلاقی داوری کرد و اخلاقی بودن یا نبودن یا موجه بودن یا نبودن آن ها را تشخیص داد .

نظریه های اخلاق واقع بین ، اخلاق فضیلت گرا ، اخلاق مبتنی بر تعمیم پذیری ، اخلاق فایده گرا و اخلاق مبتنی بر پرهیز از خطا ، در زمره نظریه هایی اند که نویسنده کوشیده است از رهگذر توضیح و نقد آن ها ، دیدگاه های مختلف درباره منظر اخلاقی را بیان کند .

نویسنده در آخرین فصل کتاب ، از این نکته دفاع می کند که به کمک نظریه ناظر آرمانی نه تنها می توان تقریر جدیدی از اختلاف میان اخلاق دینی و اخلاق سکولار ارائه داد ، بلکه به مدد آن هم می توان اختلاف میان آن دو را برطرف ساخت و هم می توان تبیین درستی از سرشت و ماهیت داوری های اخلاقی عرضه کرد . به گمان وی اگر بگوییم هنجارهای اخلاقی از خواست و اراده خدای اخلاق ، یعنی خدا به عنوان ناظر آرمانی ، سرچشمه می گیرند ، در این صورت ، فرقی بین اخلاق دینی و اخلاق سکولار باقی نخواهد ماند ، یعنی این دو اخلاق با پیش فرض های متفاوتی که ممکن است درباره مصداق ناظر آرمانی داشته باشند ، به اخلاق هنجاری واحدی منجر می شوند (ص262).

ارائه گزارشی کوتاه ، ولی گویا از پیشینه تاریخی مساله ارتباط دین و اخلاق در میان فیلسوفان مسلمان و مسیحی ، عرضه تصویری روشن و منظم از مساله ، مقایسه دیدگاه های فیلسوفان مسیحی و مسلمان و کوشش برای حل تعارض میان اخلاق دینی و سکولار ، از زمره امتیازات این کتاب است که آن را برای مشتاقان این گونه مباحث ، خواندنی می کند . 

محمد رضا بيات

منبع : ماهنامه آیین

---------------------

مطالب مرتبط:

معرفی کتاب فلسفۀ اخلاق در قرن بیستم

كتاب اخلاق دين شناسي

دين و اخلاق در نگاه هانس کونگ

ايمان و اخلاق؛ مقايسة رويکرد الاهيات کرکگور و اشاعرة متقدم

كتابخانه اخلاق اسلامي

نقد و نظر ـ شماره 13و 14 - ويژه اخلاق و دين (قابل دانلود)

(9) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در philopaper

Feb 26th 2012 GMT

Journal of Medical Ethics

forthcoming articles

1.      J. Rossi & R. M. Nelson, Is There an Objective Way to Compare Research Risks?  (Direct link)

آيا راه عيني براي مقایسه خطرات پژوهش وجود دارد؟

2.      R. D. Strous, T. Bergman-Levy & B. Greenberg, Postmortem Brain Donation and Organ Transplantation in Schizophrenia: What About Patient Consent?  (Direct link)

اهدا مغز پس از مرگ  و پیوند اعضا در اسکیزوفرنی: درباره رضایت بیماران؟

Feb 25th 2012 GMT

Ethics and Information Technology

forthcoming articles

1.      Paul B. Laat, Coercion or Empowerment? Moderation of Content in Wikipedia as 'Essentially Contested' Bureaucratic Rules.  (Direct link)

اجبار یا توانمند سازی؟ اعتدال مطالب و محتوا در ویکیپدیا به عنوان قوانین دیوان سالاری اساسا رقيب

Journal of Ethics

forthcoming articles

1.      Uwe Steinhoff, Rights, Liability, and the Moral Equality of Combatants.  (Direct link)

حقوق، تعهد و برابری اخلاقی مبارزان

Feb 24th 2012 GMT

Journal of Academic Ethics

forthcoming articles

1.      Marcela Espinosa-Pike, Edurne Aldazabal & Ana Martín-Arroyuelos, Influence of Gender and Ethical Training on University Teachers Sensitivity Towards the Integration of Ethics in Business Studies.  (Direct link)

تأثیر جنسیت و آموزش اخلاقی بر حساسیت مدرسان دانشگاه  نسبت به الحاق اخلاق به مطالعات کسب و کار

2.      Mary Walker & Cynthia Townley, Contract Cheating: A New Challenge for Academic Honesty?  (Direct link)

گرفتار تقلب شدن: چالش جدید برای صداقت علمی؟

Journal of Business Ethics

forthcoming articles

1.      Kathleen Rehbein, Jeanne M. Logsdon & Harry J. Buren, Corporate Responses to Shareholder Activists: Considering the Dialogue Alternative.  (Direct link)

پاسخ های گروهي به فعالان سهامدار: با توجه به جایگزین گفتگو

Journal of Medical Ethics

forthcoming articles

1.      A. Giubilini & F. Minerva, After-Birth Abortion: Why Should the Baby Live?  (Direct link)

سقط جنین پس از تولد: چرا باید بچه زندگی  کند؟

2.      C. Simon, L. A. Shinkunas, D. Brandt & J. K. Williams, Individual Genetic and Genomic Research Results and the Tradition of Informed Consent: Exploring US Review Board Guidance.  (Direct link)

 نتایج تحقیقات ژنتیک و ژنومیک فردی و سنت رضایت آگاهانه

Feb 23rd 2012 GMT

Journal of Agricultural and Environmental Ethics

forthcoming articles

1.      Joost Leuven & Tatjana Višak, Ryder's Painism and His Criticism of Utilitarianism.  (Direct link)

پينيسم رایدر و انتقاد او از فایده‌گرایی

Feb 22nd 2012 GMT

Ethical Theory and Moral Practice

forthcoming articles

1.      Alasdair Cochrane, Evaluating 'Bioethical Approaches' to Human Rights.  (Direct link)

بررسی رویکردهای اخلاق زيست‌شناختي به حقوق بشر

2.      Ilse Oosterlaken, Is Pogge a Capability Theorist in Disguise?  (Direct link)

نظریه پرداز قابلیت در خفا

3.      David Wiens, Demands of Justice, Feasible Alternatives, and the Need for Causal Analysis.  (Direct link)

 مطالبات عدالت، جایگزین‌هاي عملی، و نیاز به تجزیه و تحلیل علّی

Journal of Business Ethics

forthcoming articles

1.      Bayu Taufiq Possumah, Abdul Ghafar Ismail & Shahida Shahimi, Bringing Work Back in Islamic Ethics.  (Direct link)

احيا کردن کار در اخلاق اسلامی است

Feb 21st 2012 GMT

Journal of Business Ethics

forthcoming articles

1.      Wesley Cragg & Dirk Matten, Ethics, Corporations, and Governance.  (Direct link)

اخلاق، شرکت ها، و حکومت

Journal of Moral Education

volume 41, issue 1, 2012

1.      Sigrun Adalbjarnardottir, Moral Professionalism in Interaction: Educators' Relational Moral Voices in Urban Schools.  (Direct link)

حرفه ای‌گري اخلاقي در تعامل:  صداهای اخلاقی رابطه‌اي آموزگاران در مدارس شهری

2.      Chiara Foà, Daniel Brugman & Tiziana Mancini, School Moral Atmosphere and Normative Orientation to Explain Aggressive and Transgressive Behaviours at Secondary School.  (Direct link)

جو  اخلاقی مدرسه و جهت گیری هنجاري به توضیح رفتارهای  تجاوزگرانه در دوره متوسطه

2.      Hyemin Han, Lost in Transition: The Dark Side of Emerging Adulthood.  (Direct link)

گمشده در حال گذار: نیمه تاریک بلوغ در حال ظهور

4.      Adam Kay, Reasoning About Family Honour Among Two Generations of Hindu Indian-Americans.  (Direct link)

استدلال درباره شرافت خانواده در میان دو نسل از آمريکايي - هندي‌هاي هندو

5.      Thomas A. Lucey, Consumer Moral Leadership.  (Direct link)

رهبری اخلاقی مصرف کننده

6.      Michael Marker, Differing Worldviews in Higher Education: Two Scholars Argue Cooperatively About Justice Education.  (Direct link)

جهان بینی های متفاوت در آموزش عالی: دو تن از پژوهشگران درباره آموزش و پرورش عدالت با همکاري بحث مي‌کنند

7.      Stephen A. Sherblom, What Develops in Moral Development? A Model of Moral Sensibility.  (Direct link)

در توسعه اخلاقی چه بسطي وجود دارد ؟ مدل حساسیت اخلاقی

 

 ---------------

مطالب مرتبط

تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده درPhilPapers

(1) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در (PhilPapers)

(2) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در (PhilPapers)

(3) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در philopaper

 (4) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در philopaper

(5) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در philopaper

(6) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در philopaper

(7) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در philopaper

(8) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در philopaper

دين و اخلاق در نگاه هانس کونگ

کتاب «دين و اخلاق در نگاه هانس کونگ» نوشته حسن قنبري به سال 1388 توسط انتشارات دانشگاه اديان و مذاهب به زيور طبع آراسته گرديد.

نگارنده در مقدمه، كتاب را چنين معرفي مي كند:
فصل اول به موضوع «هانس کونگ: زندي، اثار و افکار» مي‌پردازد. در اين فصل علاوه بر معرفي برخي از اثار مهم او (هفده اثر مهم) ديدگاه‌ها و مباني فکري وي و نيز رويکردش به پديده دين مطرح مي‌شود.
فصل دوم با عنوان «دين» به مباحث مهمي چون تعريف دين، خاستگاه، منشأ دين و ضرورت دين در دنياي کنوني، آينده دين و دينداري در دوره مدرن و سرانجام نقد و بررسي پرداخته مي‌شود.
در فصل سوم به ديدگاه کونگ نسبت به اديان ديگر پرداخته مي‌شود. در اين فصل نيز تصور کونگ از دين آشکارتر مي‌شود. از آنجا که ايده اصلي کونگ طرح و گفت و گوي ميان اديان به منظور دستيابي به صلح ميان ملت‌ها است، بررسي ديدگاه او نسبت به اديان بزرگ جهان از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. در اين فصل ديدگاه او درباره اديان بومي، آيين هندو، آيين بودا، دين چيني، يهوديت و اسلام مطرح مي‌شود و در آخر هم نکاتي انتقادي درباره روش دين‌شناسي او ذکر مي‌شود.
در فصل پنجم به يکي از مسائل مهم مسيحيت يعني آموزه تثليث پرداخته مي‌شود. از آنجا که کونگ کاتوليک مذهب است و اين آموزه نيز در آيين کاتوليک تفاسير مختلفي يافته است ضروري ديدم که ابتدا تاريخچه مختصري از ان ارائه دهيم و سپس به تفسير کونگ از آن بپردازيم.
از آنجا که از يک طرف، کونگ الاهي‌دان کاتوليک است و در عين حال خود را کاتوليکي مدرن مي‌داند که توانسته است اين دو مقوله ظاهراً متناقض را با هم جمع کند و از طرف ديگر، تبيين مسئله اصليِ کتاب در گرو تبيين اين دو مقوله است، لازم ديديم که در فصل ششم مطالبي درباره مواجهه آيين کاتوليک با مدرنيته ارائه دهم تا از اين رهگذر فضا بحث در فصول بعدي مشخص‌تر شود. بر اين اساس، در اين فصل تعريف مدرنيته و مبدأ پيدايش دوره مدرن به همراه مباني مهم ان مطرح مي‌شود. همچنين به سير تاريخي مواجهه آيين کاتوليک با مدرنيته پرداخته مي‌شود.
در فصل هفتم با عنوان «اخلاق» به مباحثي همچون تعريف اخلاق، منشأ اخلاق، ضرورت اخلاق و نقد و بررسي پرداخته مي‌شود. در فصل هشتم طرح اخلاق جهاني هانس کونگ و نقد و بررسي آن مطرح مي‌شود. در اين فصل به طرح اصلي او پرداخته مي‌شود، طرحي که به بيان خودش تمام زندگي علمي و عملي‌اش مصروف ان شده است.
در تدوين کتاب عمدتاً از آثار خود کونگ که تماماً انگليسي است، استفاده شده است؛ از مجموعه آثار او که کم‌وبيش با موضوع اين کتاب ارتباط پيدا مي‌کردند، به حدود بيست اثر مراجعه شده است.
در پايان  نيز سه ضميمه به اين فصل افزوده شده است؛ ضميمه شماره يک که خلاصه‌اي از کتاب مهم کونگ، يعني «اسلام» است که اخيراً منتشر شده است. ضميمه شماره دو که خلاصه‌اي از کتاب «آيا خدا وجود دارد؟» اوست؛ و ضميمه شماره سه که ترجمه مقاله‌اي است از ايشان که در يکي از نشريات معتبر چاپ شده است. 
فهرست اجمالي مطالب:
1. هانس كونگ: زندگي، آثار و افكار / 29 – 45
2. دين / 49 – 80
3. اديان غير مسيحي / 93 – 131
4. آيين كاتوليك و آموزة تثليث مسيحي / 139 – 157
5. آيين كاتوليك و آموزة خطاپذيري / 159 – 176
6. آيين كاتوليك و مدرنيته / 179 – 195
7. اخلاق / 197 – 211
8. اخلاق جهاني / 219 – 255
ضميمه شماره 1: اسلام (خلاصه‌اي از كتاب اسلام)/  265 - 328
ضميمه شماره 2: نقد و بررسي مفهوم خدا در فلسفه غرب / 333 - 448
ضميمه شماره 3: دين، خشونت و جنگ‌هاي مقدس / 451 - 472 
 
--------------------
مطالب مرتبط:
ايمان و اخلاق؛ مقايسة رويکرد الاهيات کرکگور و اشاعرة متقدم

نشريه سوفيا مجلد 51، شماره 1 / آوریل 2012

homepage of Sophia

Religious Experience as an Observational Epistemic Practice

Bruce R. Reichenbach

بروس آر. رايکنباخ

تجربه دینی به عنوان یک تمرین معرفت شناختی مشاهده‌اي  

On the Morality of Having Faith that God Exists

Rob Lovering

در باب اخلاق ایمان به  وجود خدا 

 راب لاورينگ

Darwin, Design and Dawkins’ Dilemma

David H. Glass

داروین، طراحی و معضل داوکینز

  دیوید اچ. گلس

Why (Most) Atheists Have a Duty to Pray

Travis Dumsday

چرا (بيشتر) بیخدا ها وظیفه دارند دعا کنند

 تراویس دامزدي

n Internalist Pluralist Solution to the Problem of Religious and Ethical Diversity

Victoria S. Harrison

راه حل کثرت گراي درون‌گرا به مسئله ی تنوع دینی و اخلاقی

 ویکتوریا اس. هريسون

Buddhist Contributions to the Question of (Un)mediated Mystical Experience

Yaroslav Komarovski

مشارکت های بودایی براي  مسئله تجربه عرفانی بي واسطه

 یاروسلاو کومارفسکي

Ethical Criticism of the Bible: The Case of Divinely Mandated Genocide

Wes Morriston

نقد اخلاقی کتاب مقدس: موضوع فرمان نسل کشی از جانب خدا

The Tree of Life Written and Directed by Terrence Malick, Palme d’Or, Cannes 2011
Where Wast Thou When I Laid the Foundations of the Earth? Declare It If Thou Hast Understanding Job, 38.4 (AV)

Patrick Hutchings

درخت زندگي نوشته و کارگرداني ترنس مليک، پالمه دي، اُر، جشنواره کن 2011

Review of Amyn B. Sajoo (ed.), A Companion to Muslim Ethics

I.B. Tauris in Conjunction with the Institute of Ismaili Studies; London & New York, 2010, ISBN: 978-1848855953, hb, 256pp.

معرفي کتاب راهنماي اخلاق اسلامي

(ويراستار) آمين بي. ساجو

Review of Patrick Laude, Pathways to an Inner Islam: Massignon, Corbin, Guénon, and Schuon
Albany: State University of New York Press, 2010, ISBN 978-1-4384-2955-7, hc, viii+211pp.

Brannon Ingram

پاتريک لاد

 معرفي کتاب مسيرهايي به اسلام دروني: ماسینیون، کربن، گنون و شون

 برانون اینگرام

Review of Sharad Deshpande (ed.), The Philosophy of G.R. Malkani
New Delhi, ICPR, 1997, reprinted 2008, ISBN 81-85636-32-X, hb, 468pp.

William Sweet

 معرفي کتاب فلسفه جي. آر. مالکاني

(ويراستار) شاراد دشپاند

ویلیام سوييت

----------

منبع :

SpringerLink

Ethics، مجلد 122 ، شماره 2، ژانویه 2012

Gender Is a Natural Kind with a Historical Essence

Theodore Bach

آيا جنسیت، یک نوع طبیعی با جوهر تاریخی است

تئودور باخ

Moral Reasoning on the Ground

Richmond Campbell, Victor Kumar

استدلال اخلاقی........

ریچموند کمپل، ویکتور کومار

Morality and Mathematics: The Evolutionary Challenge(قابل دانلود)

Justin Clarke-Doane

اخلاق و ریاضیات: چالش تکاملی

جاستین کلارک  دان-

Meekness and ‘Moral’ Anger

Glen Pettigrove

حلم و خشم 'اخلاقی'

گلن پتيگرو

The Rights Forfeiture Theory of Punishment

Christopher Heath Wellman

نظریه حقوق مجازات

کریستوفر هیت ولمن

معرفي کتاب

Garrett Barden and Tim Murphy, Law and Justice in Community

باردنگارت و  مورفی تیم

قانون و عدالت در جامعه

Jessica Berry, Nietzsche and the Ancient Skeptical Tradition

جسیکا بری

نیچه و سنت تردید باستان

Caspar Hare, On Myself, and Other, Less Important Subjects

کاسپر هير

در مورد خودم، و دیگري، موضوعات کم اهمیت‌تر

Thomas Hurka, The Best Things in Life: A Guide to What Really Matters

توماس هورکا

بهترین چیزها در زندگي: راهنمايي براي آنچه واقعاً مهم است

Patricia Illingworth, Thomas Pogge, and Leif Wenar, eds., Giving Well: The Ethics of Philanthropy

پاتريشيا لينگ ورث، توماس پوگ، ليف ونر(ويراستاران)

خوبي کردن: اخلاق نوع‌دوستي

Tracy Isaacs and Richard Vernon, eds., Accountability for Collective Wrongdoing

تريسي ايساكس و ريچارد ورنون(ويراستاران)

پاسخگويي براي تخلف جمعي

Robert Kane, Ethics and the Quest for Wisdom

رابرت كين

اخلاق و تلاش براي بدست آوردن حكمت

Daniel Kelly, Yuck! The Nature and Moral Significance of Disgust

دانيل كني

اَخ (Yuck) ! طبیعت و اهمیت اخلاقی انزجار

Charles Larmore, The Practices of the Self, translated by Sharon Bowman

چارلز لارمور

اَعمال خود (نفس)، ترجمه شده توسط شارون بومن

Ian Shapiro, The Real World of Democratic Theory

ایان شاپیرو

دنیای واقعی نظريه دموکراتیک

Scott J. Shapiro, Legality

  اسکات جی. شاپیرو

قانونی بودن(مشروعيت)

Michael Slote, Moral Sentimentalism

مایکل اسلت

احساس‌گرایی اخلاقی

-------------------------------

مطالب مرتبط:

مجله اخلاق(Ethics)/مجلد 122/ شماره 3/ آوريل 2012

مجله اخلاق(Ethics)/ جلد 122، شماره 4 و سال 2012

ايمان و اخلاق؛ مقايسة رويکرد الاهيات کرکگور و اشاعرة متقدم

کتاب «ايمان و اخلاق؛ مقايسة رويکرد الاهيات کرکگور و اشاعرة متقدم» نوشتة نعيمة پورمحمدي (عضو هيئت علمي دانشگاه اديان و مذاهب) توسط انتشارات اديان و مذاهب به سال 1390 به زيور طبع آراسته گرديد.

نويسنده در مقدمه، کتاب را چنين معرفي مي‌کند:

روش من در اين کتاب روش مطالعة تطبيقي است. بنابراين بخش اول را که بخش «ايمان» است به دو فصل «ايمان از نظر کرکگور» و «ايمان از نظر اشاعره» تقسيم مي‌کنم و بخش دوم را که بخش «اخلاق» است به دو فصل «اخلاق از نظر کرکگور» و « اخلاق از نظر اشاعره» تقسيم مي‌نمايم. در بخش سوم که بخش مقايسه است دو فصل «مقايسة نظرية ايمان از نظر کرکگور و نظرية ايمان از نظر اشاعره» و «مقايسة نظرية اخلاقي از نظر کرکگور و نظرية اخلاقي از نظر اشاعره» را قرار مي‌دهم و در خاتمة کتاب «مقايسة رويکرد کرکگور و اشاعره به الهيات» را بيان مي‌نمايم.
در فصل «ايمان از نظر کرکگور» به دليل تأثير فلسفة اگزيستانسي کرکگور در الهيات او، ابتدا فلسفة اگزيستانسي او را در دو محور وجودشناختي و شناخت‌شناختي توضيح مي‌دهم. سپس انتقاد کرکگور به مسيحيت رسمي زمانة خود و همين‌طور انتقاد او به ايمان از راه استدلال فلسفي و تاريخي را بيان مي‌کنم تا معلوم شود که نظرية سلبي ايمان کرکگور چيست. براي توصيف ايجابي ايمان کرکگور، از احساس اگزيستانسي گناه به منزلة ايمان آغاز مي‌کنم و فرآيند ايمان را تا لحظة ايمان، حقيقت انفسي ايمان و شور، رابطه، اراده و جهش ايمان پي مي‌گيرم. سپس از ايمان ابراهيم به منزلة پدر ايمان سخن مي‌گويم که حاوي ايمان کامل در دو مرحلة تسليم و بازجويي است. در آخر فصل هم رابطة عقل و ايمان را از نظر کرکگور بيان مي‌کنم که از نظر او ايمان تناقض منطقي نيست بلکه تناقض مطلق است و اين باعث مي‌شود ايمان از نظر او عقل‌ستيز نباشد بلکه عقل‌گريز باشد.
در فصل «ايمان از نظر اشاعره» ابتدا به شناخت‌شناسي اشاعره مي‌پردازم زيرا شناخت انسان از نظر اشاعره در توصيف ايمان او مؤثر است. در آغاز فرآيند ايمان اشاعره ابتدا رهيافت عقل مطلق دربارة ايمان به خدا را خواهم گفت. عقل مطلق يا عقل غير مأمورِ شرع هرچند دلالت ناقصي بر وجود خدا دارد اما انسان را به تصديق مجبور نمي‌کند بنابراين ايمان را نمي‌توان رهيافت عقل غير مأمور دانست. سپس از دعوت شرع و معجزة رسول خواهم گفت که يقين دروني انسان را برمي‌انگيزد اما هنوز ايمان محقق نشده است. شرع، انسان را به پيدا کردن دليل امر مي‌کند و عقل به دنبال دليل مي‌رود که تحت عنوان رهيافت عقل مأمور از آن بحث مي‌کنم. با حصول معرفت به خدا ايمان حاصل نشده بلکه ايمان تصديق قلبي اخبار رسول است و بنابراين ماهيت قلبي و نفساني دارد. رابطة اقرار به زبان و عمل به جوارح را نيز با تصديق قلبي مشخص مي‌کنم. سپس به نقش خدا در ايمان مي‌پردازم که از نظر اشاعره اين نقش بسيار زياد است و در نهايت از ثواب و عقاب از نظر اشاعره بحث مي‌کنم که به دليل ارادة مطلق خدا قطعيتي براي انسان ندارد و ماهيت قلبي و نفساني ايمان را تأييد و تثبيت مي‌کند.
در فصل «اخلاق از نظر کرکگور» از سه مرحلة زندگي از نظر کرکگور شروع مي‌کنم و روشن مي‌سازم که مرحلة دوم که مرحلة اخلاق است در واقع اخلاق هگلي است نه اخلاق کرکگور. اخلاق کرکگور در مرحلة سوم يا مرحلة ديني تحقق پيدا مي‌کند که همان اخلاقِ تسليم به امر مطلق، اخلاقِ عشق، اخلاقِ تمرين و تقليد و اخلاقِ اخلاص است. در اين فصل از اخلاق ابراهيم به تفصيل بحث خواهم کرد که در واقع الگوي اخلاق کرکگور است. بنابراين از تعبير اخلاقِ ايماني از سوي استيون ايوانز ياد خواهم کرد که بهترين تعبير از اخلاق کرکگور است. سپس تأثير فلسفة اگزيستانسي کرکگور را بر اخلاق خواهم گفت که نام اخلاقِ تحقق خود مي‌گذارد. در آخر فصل نتيجه مي‌گيرم که اخلاقِ ايماني کرکگور در واقع يک نظرية امر الاهي است.
در فصل «اخلاق از نظر اشاعره» ابتدا اين را مي‌گويم که ريشة نظرية اخلاق شرعي اشاعره ارادة مطلق الاهي است. سپس وارد حسن و قبح و تکليف از نظر اشاعره خواهيم شد. حسن و قبح و تکليف را در سه ساحت معنا، صدق و کشف مي‌سنجيم و نتيجه مي‌گيريم که حسن و قبح و تکليف از نظر اشاعره ديني است يعني معنا و تعريف آن با اموزه‌هاي دين است، حسن و قبح و تکليف، الاهي است يعني ذات و وجود آنها قرارداد الاهي است و حسن و قبح و تکليف، شرعي است يعني علم ما به آن از راه شرع است. اين سه اصطلاح باعث مي‌شود نظرية اخلاق شرعي را براي اشاعره نتيجه بگيريم.
در فصل «مقايسة نظرية ايمان کرکگور و نظرية ايمان اشاعره» ابتدا الگوي نظري تحليل ايمان را به دست مي‌دهم. اين الگو که به نظرية ايمان معروف است از عناصري تشکيل شده است که عبارت‌اند از: مبدأ ايمان، منشأ ايمان، معرفت‌شناسي ايمان، ماهيت ايمان، متعلَّق ايمان، انگيزش ايمان، نجات و ايمان، سببيت در ايمان دين و ايمان. پس از توصيف اين الگو، ايمان نظر کرکگور و نيز ايمان از نظر اشاعره را با آن تطبيق مي‌دهم و به نظرية ايمان کرکگور و نيز اشاعره دست يافته و آنها را با يکديگر مقايسه مي‌نمايم.
در فصل «مقايسة نظرية اخلاقي کرکگور و نيز نظرية اخلاقي اشاعره» ابتدا الگوي نظري تحليل اخلاق را در قالب نظرية اخلاقي تدوين مي‌کنم و سپس به بيان اخلاق از نظر کرکگور و اخلاق از نظر اشاعره در اين الگو و مقايسة آنها با يکديگر مي‌پردازم. عناصر مختلف اين الگو اخلاق هنجاري و اخلاق تحليلي است.
در خاتمة کتاب که به عنوان «مقايسة رويکرد کرکگور و اشاعره به الاهيات» را دارد. با استفاده از مطالب توصيفي که عبارت از بخش ايمان و اخلاق است و نيز استفاده از مطالب تحليلي کتاب که در دو بخش نظرية ايمان و نظرية اخلاقي است به هدف اصلي کتاب که عبارت از مقايسة رويکرد کرکگور و اشاعره به الهيات است مي‌رسم. براي اين کار ابتدا ابزار شناخت انسان را، متناسب با شناخت‌شناسي کرکگور و اشاعره، به عقل، حواس، احساسات و اراده تقسيم مي‌کنم و سپس به نقش و جايگاه هر کدام از آنها در ايمان و اخلاق کرکگور و نيز اشاعره مي‌پردازم. حاصل کلام در اين مقايسه اين است که عقل در الاهيات کرکگور و نيز الهيات اشاعره سهم ناچيزي دارد و به جاي آن احساسات انسان در الهيات کرکگور و حواس بيروني و دروني انسان در الهيات اشاعره تأثيرگذار است. ارادة انسان نيز در اليهات کرکگور و نيز الهيات اشاعره منشأ اثر است با اين تفاوت که ارادة انسان در الهيات کرکگور قبل از ايجاد معرفت نقش دارد و در الاهيات اشاعره بعد از ايجاد معرفت. در نتيجه الاهيات کرکگور الاهيات عاطفه‌گرايانه و الهيات اشاعره الاهيات تجربه‌گرايانه است.

فهرست مطالب:

مقدمه/ 13

بخش اول

1. ايمان از نظر کرکگور/ 21
1.فلسفه اگزيستانسي/ 21 – 32
2. انتقاد به مسيحيت رسمي، کليسا و کشيشان/ 33 – 46
3. نفي راه استدلال/ 46 – 61
4. احساس اگزيستانسي گناه، زمينة ايمان/ 61 – 63
5. لحظة ايمان/ 65 – 72
6. حقيقت انفسي ايمان/ 72 – 87
7. ايمان کامل/ 87 – 95
8. عقل و ايمان/ 95 – 107

2. ايمان از نظر اشاعره/ 109
1. شناخت انسان/ 109
2. رهيافت عقل مطلق/ 115 - 119
3. ورود شرع و دعوت رسول/ 120 – 128
4. رهيافت عقل مأمور/ 129 – 132
5. معرفت و ايمان/ 132
6. ايمان، تصديق قلبي از اخبار رسول/ 136 – 150
7. نقش خدا در ايمان/ 150 – 155
8 ثوابِ ايمان، عقابِ کفر/ 155 – 162

بخش دوم: اخلاق

1. اخلاق از نظر کرکگور/ 165

1.مرحله تذوّقي/ 169 – 174
2.مرحلة اخلاقي/ 174 – 178
3. مرحلة ديني/ 178 – 208
4. اخلاقِ امر الاهي 208 – 211

2. اخلاق از نظر اشاعره/ 213

1. ارادة مطلق خدا/ 213 – 221
 2. حسن و قبح/ 221- 228
3. تکليف/ 228 – 232
4. ثوابِ طاعت، عقابِ معصيت/ 232
5. اخلاق شرعي/ 233

بخش سوم: مقايسه و ارزيابي

1.مقايسة نظرية ايمان از نظر کرکگور و نظرية ايمان از نظر اشاعره/ 237

1. انتقاد به ايمان رسمي زمانه/ 242
2. مبدأ ايمان/ 244
3. منشأ ايمان/ 244
4. معرفت‌شناسي ايمان/ 245 – 248
5. ماهيت ايمان/ 248 – 253
6. متعلَّق ايمان/ 253
7. انگيزش ايمان/ 254
8. نجات و ايمان/ 254
9. سببيت در ايمان/255
10. دين و ايمان/ 255

2. مقايسةنظرية اخلاقي کرکگور و نظرية اخلاقي اشاعره/ 257 

1. اخلاق هنجاري/ 259 – 262
2. اخلاق تحليلي/ 262 – 266
خاتمه: مقايسة رويکرد کرکگور و اشاعره به الاهيات/ 268 – 278
کتابنامه / 288 – 291

 --------------------------------

مطالب مرتبط:

كتابخانه اخلاق اسلامي 

(8) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در philopaper

--------------------------

Feb 20th 2012 GMT

Ethics and Information Technology

forthcoming articles

1.      Rachel Batchelor, Ania Bobrowicz, Robin Mackenzie & Alisoun Milne, Challenges of Ethical and Legal Responsibilities When Technologies' Uses and Users Change: Social Networking Sites, Decision-Making Capacity and Dementia.  (Direct link)

چالش‌هاي مسئوليت‌هاي اخلاقي و حقوقي هنگامي که استفاده‌ها و استفاده‌کنندگان فن‌آوري تغيير مي‌کنند: سايت‌هاي شبکه‌هاي اجتماعي، توانايي تصميم‌گيري و عقل‌باختگي

2.      Ryan Tonkens, Out of Character: On the Creation of Virtuous Machines.  (Direct link)

خارج از شخصيت: در مورد ايجاد ماشين‌هاي فضيلت‌مند

Human Reproduction and Genetic Ethics

volume 16, issue 2, 2012

1.      Nuket Ornek Buken & Serap Sahinoglu, Gender, Infertitlity, Motherhood, and Assisted Reproductive Technology (ART) in Turkey.  (Direct link)

جنسيت، نازايي ، مادر بودن،  و تکنينک کمک‌باروري  در ترکيه

2.      Ana Sofia Carvalho & Susana Magalhães, Searching for Otherness: The View of a Novel.  (Direct link)

جستجو براي غيريت: نمايي از يک رمان

3.      Michael Fuchs, Reshaping Human Intelligence: The Debate About Genetic Enhancement of Cognitive Functions.  (Direct link)

 شکل‌دهي مجدد هوش (اطلاعات) انساني: بحث در مورد بهبود ژنتيکي کارکردهاي شناختي

4.      Matt James, Book Review: Assisting Reproduction, Testing Genes: Global Encounters with New Biotechnologies. Daphna Birenbaum-Carmeli and Marcia C. Inhorn (Eds) Berghahn Books, 2009. 256 Pages. Hardback. ISBN 978-1845-456252. RRP: £58.00.  (Direct link)

معرفي کتاب: کمک به باروري، آزمايش ژن‌ها، رويارويي‌ها با بيوتکنولوژي جديد.............

5.      Ramani Leathard, Book Review: Islam and New Kinship: Reproductive Technology and the Shariah in Lebanon (Fertility, Reproduction and Sexuality Series) . Morgan Clarke Berghahn Books. 262 Pages. Hardback. ISBN 978-1845454326. RRP: £50.00.  (Direct link)

مرور کتاب: اسلام  و خويشاوندي جديد: فن‌آوري باروري و شريعت در لبنان (سلسله ناباروري، توليد مثل و جنسيت).....................   

7.      David J. Nixon, Should UK Law Reconsider the Initial Threshold of Legal Personality?: A Critical Analysis.  (Direct link)

آيا قانون بريتانيا بايد درباره  آستانه (مدخل) اوليه شخصيت حقوقي تجديد نظر کند: يک تحليل انتقادي

8.      Kavita R. Shah, Balancing Consciences: How Our Obsession with Autonomy Sacrifices Our Duty to Our Patients.  (Direct link)

موازنه وجدان‌ها: چگونه دلمشغولي ما نسبت به استقلال، وظيفه ما نسبت به بيماران‌مان را قرباني مي‌کند.

9.      Trevor Stammers, Book Review: Bioethics at the Movies. Edited by Sandra Shapshay, Johns Hopkins University Press, 2009. 380 Pages. Paperback. ISBN 978-0801890789. RRP: £29.  (Direct link)

مرور کتاب: اخلاق زيستي در فيلم‌ها

10.  Rodney Taylor, Book Review: Christian Bioethics: A Guide for the Perplexed. Agneta Sutton T&T Clark, 2008. 192 Pages. Paperback. ISBN 978-0-567-03196-6. RRP: £14.99.  (Direct link)

مرور کتاب: اخلاق‌زيستي مسيحي: راهنمايي براي بهت زده 

11.  Rodney Taylor, Book Review: The Complete Guide to IVF: An Insider's Guide to Fertility Clinics and Treatments. Kate Brian Piatkus Books, 2009. 298 Pages. Paperback. ISBN 978-0-7499-0970-3. RRP 12.99.  (Direct link)

مرور کتاب: راهنماي کامل براي لقاح خارج رحمي: راهنماي خودي به کلينيک‌هاي باروري و درمان‌ها

Journal of Business Ethics

forthcoming articles

1.      Ting Ren, Sectoral Differences in Value Congruence and Job Attitudes: The Case of Nursing Home Employees.  (Direct link)

تفاوت‌هاي بخشي در همساني ارزش و نگرش‌هاي شغلي: در مورد کارکنان خانه سالمندان

Journal of Medical Ethics

forthcoming articles

1.      A. T. Campbell, Bioethics in the Public Square: Reflections on the How.  (Direct link)

اخلاق زيستي در عرصه عمومي: تأملاتي در مورد چگونگي

2.      J. Harris & S. Regmi, Ageism and Equality.  (Direct link)

پيرآزاري و برابري

3.      P. Louhiala, What Do We Really Know About the Deliberate Use of Placebos in Clinical Practice?  (Direct link)

 ما واقعاً درباره استفاده عمدي از دارونما در طبابت چه مي‌دانيم

Feb 19th 2012 GMT

Journal of Business Ethics

forthcoming articles

1.      Frédérique Déjean, Stéphanie Giamporcaro, Jean-Pascal Gond, Bernard Leca & Elise Penalva-Icher, Mistaking an Emerging Market for a Social Movement? A Comment on Arjaliès' Social-Movement Perspective on Socially Responsible Investment in France.  (Direct link)

 آيا بازارِ در حال پيدايش با جنبش اجتماعي اشتباه گرفته مي‌شود؟ يادداشتي در مورد چشم‌انداز جنبش اجتماعي  (Arjaliè) در مورد سرمايه‌گذاري مسئوليت‌دار اجتماعي در فرانسه

2.      Juelin Yin & Yuli Zhang, Institutional Dynamics and Corporate Social Responsibility (CSR) in an Emerging Country Context: Evidence From China.  (Direct link)

فعاليت سازماني و مسئوليت اجتماعي مشترک در بافت کشورِ در حال پيدايش: شواهد بدست‌آمده از چين

Feb 18th 2012 GMT

Ethical Theory and Moral Practice

forthcoming articles

1.      Fabian Wendt, Héctor Wittwer, Ist Es Vernünftig, Moralisch Zu Handeln?  (Direct link)

آيا معقول است که اخلاقي رفتار کنيم

Journal of Academic Ethics

forthcoming articles

1.      Samuel M. Natale, Sebastian A. Sora & Matthew Drumheller, The Importance of the University in the 21st Century: Ethical Conflicts and Moral Choices.  (Direct link)

اهميت دانشگاه در قرن 21: تعارضات اخلاقي و انتخاب‌هاي اخلاقي

Journal of Agricultural and Environmental Ethics

forthcoming articles

1.      Sanne Beirendonck, Bert Driessen & Rony Geers, Belgian Consumers' Opinion on Pork Consumption Concerning Alternatives for Unanesthetized Piglet Castration.  (Direct link)

 نظر مصرف‌کنندگان بلژيکي در مورد مصرف گوشت خوک با توجه به جايگزين‌هايي براي اخته کردن بچه خوک‌هاي بي‌هوش‌نشده

Journal of Business Ethics

forthcoming articles

1.      Katherine Gundolf & Matthias Filser, Management Research and Religion: A Citation Analysis.  (Direct link)

پژوهش مديريت و دين: تحليل استنادي

 

Utilitas

volume 24, issue 01, 2012

1.      Erik Angner, Fred Feldman, What is This Thing Called Happiness? (Oxford: Oxford University Press, 2010), Pp. Xv + 286-ERRATUM.  (Direct link)

 چرا اين چيز سعادت نام مي‌گيرد؟

2.      James Connelly, Amartya Sen, The Idea of Justice (London: Allen Lane, 2009), Pp. Xxviii + 468.  (Direct link)

آمارتيا سن، ايده عدالت 

3.      Christopher Freiman, Why Poverty Matters Most: Towards a Humanitarian Theory of Social Justice.  (Direct link)

 چرا فقر زياد است؟ به سوي نظريه انسان‌دوستانه از عدالت اجتماعي  

4.      A. Faik Kurtulmus, Uncertainty Behind the Veil of Ignorance.  (Direct link)

 عدم قطعيت در پشت حجاب جهل

5.      Xiaofei Liu, A Robust Defence of the Doctrine of Doing and Allowing.  (Direct link)

 دفاع مقاوم از آموزه انجام و اجازه دادن

6.      Rex Martin, Brian Feltham and John Cottingham (Eds.), Partiality and Impartiality: Morality, Special Relationships, and the Wider World (Oxford: Oxford University Press, 2010), Pp. X + 258.  (Direct link)

جانبداري و بي‌طرفي: اخلاق، روابط خاص، و جهان وسيع‌تر 

7.      Shlomi Segall, What's so Bad About Discrimination?  (Direct link)

چقدر بد در مورد تبعيض

8.      Valerie Wallace, Benthamite Radicalism and its Scots Presbyterian Contexts.  (Direct link)

 راديکاليسم بنتامي و متون پرسبيتري اسکاتلندي آن

9.      Andrew Walton, Consequentialism, Indirect Effects and Fair Trade.  (Direct link)

 نتيجه‌گرايي، تأثيرات غير مستقيم و معامله منصفانه

Feb 17th 2012 GMT

Ethical Theory and Moral Practice

forthcoming articles

1.      Maike Albertzart, Principle-Based Moral Judgement.  (Direct link)

داوري اخلاقي مبتني بر اصل

 

Journal of Agricultural and Environmental Ethics

forthcoming articles

1.      Bernward Gesang, What Climate Policy Can a Utilitarian Justify?  (Direct link)

سودگرا چه سياست آب و هوايي را مي‌تواند توجيه کند؟

Journal of Medical Ethics

forthcoming articles

1.      A. L. Caplan, Why Autonomy Needs Help.  (Direct link)

چرا خودآييني نياز به کمک دارد

3.      H. Schmidt & S. Callier, How Anonymous is 'Anonymous'? Some Suggestions Towards a Coherent Universal Coding System for Genetic Samples.  (Direct link)

چگونه ناشناس "ناشناس" است؟ برخي پيشنهادات ناظر به سيستم برنامه‌نويسي جهاني منسجم براي نمونه‌هاي ژنيتکي 

4.      E. R. van Teijlingen & P. P. Simkhada, Ethical Approval in Developing Countries is Not Optional.  (Direct link)

تصويب اخلاقي در کشورهاي در حال توسعه اختياري نيست

Feb 16th 2012 GMT

Journal of Business Ethics

forthcoming articles

1.      Marjorie J. Cooper & Chris Pullig, I'm Number One! Does Narcissism Impair Ethical Judgment Even for the Highly Religious?  (Direct link)

من شماره يک هستم! آيا خودشيفتگي داوري اخلاقي را تضعيف مي‌کند حتي براي امر بسيار مذهبي

Feb 15th 2012 GMT

Journal of Business Ethics

forthcoming articles

1.      Loréa Baïada-Hirèche, Jean Pasquero & Jean-François Chanlat, Managerial Responsibility as Negotiated Order: A Social Construction Perspective.  (Direct link)

مسئوليت مديريتي به عنوان نظم قابل بحث: ديدگاه ساختار اجتماعي

2.      Jijun Gao & Pratima Bansal, Instrumental and Integrative Logics in Business Sustainability.  (Direct link)

منطق مفيد و منسجم در تداوم‌پذيري تجارت (کسب و کار)  

3.      Tae-Yeol Kim & Minsoo Kim, Leaders' Moral Competence and Employee Outcomes: The Effects of Psychological Empowerment and Person–Supervisor Fit.  (Direct link)

شايستگي اخلاقي مديران و نتايج کارمندان: تأثيرات توانمندي رواني و شايستگي شخص - سرپرست

4.      Turo-Kimmo Lehtonen & Jyri Liukko, The Forms and Limits of Insurance Solidarity.  (Direct link)

فرم‌ها و محدوديت‌هاي يکپارچگي بيمه

5.      Stefano Pace, Does Religion Affect the Materialism of Consumers? An Empirical Investigation of Buddhist Ethics and the Resistance of the Self.  (Direct link)

آيا دين بر ماترياليسم مصرف‌کنندگان تأثير مي‌گذارد؟ پژوهشي تجربي از اخلاق بوديسم و مقاومت در برابر خويشتن

Neuroethics

forthcoming articles

1.      Stephanie Bell, Brad Partridge, Jayne Lucke & Wayne Hall, Australian University Students' Attitudes Towards the Acceptability and Regulation of Pharmaceuticals to Improve Academic Performance.  (Direct link)

 

نگرش‌هاي دانشجويان استراليا نسبت به مقبوليت و مقررات داروسازي‌ها براي بهبود عملکرد تحصيلي

---------------

مطالب مرتبط:

تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده درPhilPapers

(1) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در (PhilPapers)

(2) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در (PhilPapers)

(3) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در philopaper

 (4) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در philopaper

(5) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در philopaper

(6) تازه ترين مقاله هاي اخلاقي منتشر شده در philopaper

فصلنامه پژوهشي پژوهشنامه اخلاق(سال سوم \ شماره 11 \ بهار 1390) (قابل دانلود)

فصلنامه پژوهشی پژوهشنامه اخلاق صفحات آغازین

-

کانت و بازيابي خدا در اخلاق

ابوالقاسم خوشحال - سیدحسین سیدموسوی

مطالعه تطبيقي دو نظام اخلاقي رازي و غزالي در عُجب

احد فرامرزقراملکي - سکینه سلمان ماهینی

اخلاقِ باور، رهيافتي به پيوند اخلاق و معرفت‌شناسي

غلامحسين جوادپور

تأثير دو باور اعتقادی توحید و معاد بر اخلاق در نهج‌البلاغه

مسلم محمدي - مرضيه محمدي

منشأ الزام در مفاهيم و گزاره‌هاي اخلاقي

عنايت‌الله شريفي

بررسي رابطه اخلاق با دين از ديدگاه

علامه طباطبايي - سميه اسماعيلي‌فر

جایگاه نیت در تفاوت بنيادين فقه و اخلاق (با تأکید بر آیات و روایات)

محمود متوسل آراني*

چكيده مقالات به زبان انگلیسی

-----------------
مطالب مرتبط:
فصلنامه پژوهشي پژوهشنامه اخلاق شماره (4 و 9) (قابل دانلود)

اخلاق حرفه‌اي در تمدن ايران و اسلام

كتاب «اخلاق حرفه‌اي در تمدن ايران و اسلام» اثر دكتر احد فرامرز قراملكي و همكاران توسط انتشارات پژوهشكده مطالعات فرهنگي و اجتماعي به سال 1386 به چاپ نخست رسيد. 
دكتر  احد فرامرز قراملکی در معرفي اين اثر، در مقدمه كتاب چنين مي‌گويد:
مجموعۀ حاضر چهار بخش و بيست و هفت مطالعۀ نظام‌مند در نشان دادن سه حقيقت است: يك، سابقۀ اخلاق حرفه‌اي در تمدن ايران باستان، دو، جايگاه اخلاق حرفه‌اي در آموزه‌ها و معارف اسلامي، و سه، نقش اخلاق حرفه‌اي در تمدن اسلامي در ايران. علاوه بر اين سه بخش، مبحث تطبيقي و مطالعات موردپژوهانه كه چالشهاي جديد را به ميان مي‌آورد، آخرين بخش اين مجموعه است. گزارش هر يك از مقاله‌ها به اختصار به شرح زيرند:
مقاله نخست، در واقع تمهيدي بر ديگر مقاله‌‌ها است و به همين دليل نگارنده را از بسط سخن در اين مقام بي‌نياز مي‌كند. تعريف حرفه و تمايز آن از شغل، كار و حرفه‌نما و نيز تعريف اخلاق حرفه‌اي در دو رهيافت مديريت منابع انساني و مديريت راهبردي مقدمه‌اي است كه مقالۀ نخست بر اساس آن به بررسي تطبيقي پنج‌وجهي بين وضعيت جامعۀ ما در اخلاق حرفه‌اي، پيشينۀ تاريخي اخلاق حرفه‌اي در تمدن ايران باستان، جايگاه آن در آموزه‌هاي ديني و تمدن اسلامي و نقش راهبردي ان در جهان صنعتي مي‌پردازد. حاصل اين بررسي در مقام توصيف، سخن مولانا در مثنوي است:
بر سر گنج گدايي مرده‌ام   ز آنكه اندر غفلت و در پرده‌ام
وضعيت موجود تبيين‌هاي فراوان مي‌پردازد. در اين ميان، سه امر نبود تعامل اثربخش بين سازمان‌هاي اجرايي و صنعتي با دانشگاه، كم‌كاري محققان علوم انساني به ويژه اخلاق‌پژوهان و پرده‌پندار در اين مقاله مورد بحث قرار گرفته است.
مقاله دوم از جايگاه اخلاق حرفه‌اي خردمندي و پيشه‌وري در ايران باستان بحث مي‌كند. در ايران باستان شغل براي هر كس خويشكاري او تلقي مي‌شد و پيشه‌ور راستين بايد كار خود را همراستاي ذات نيكوي انساني انجام دهد. چنين پيشه‌وري را جوانمرد مي‌خواندند.. در عصر هخامنشيان با تأثر از مصر باستان اتحاديه‌هاي حرفه‌اي وجود داشت كه بر اخلاقي بودن مشاغل نظارت مي‌كرد.
عادلانه بودن دستمزد در دروان هخامنشيان عنوان مقاله سوم است، مسأله نظام جامع پرداخت يا جبران خدمت، امروزه از مسايل مهم و چندتباري است و عادلانه بودن آن دغدغۀ اصلي محققان در اخلاق حرفه‌اي است. نويسنده اين مقاله بر اساس گل‌نبشته‌هاي قرائت شده تخت جمشيد، وضعيت پرداخت حقوق و پاداش را گزارش مي‌كند و يا توجه به عناصري چون سختي كار و حقوق كودكان و زنان، اين فرضيه را ثابت مي‌كند كه دستمزد در دوران هخامنشيان در مجموع عادلانه بود.
پيشداديان و كيانيان امروزه به اسطوره‌ها پيوسته‌اند اما فردوسي در شاهنامه، البته نه به سبك مورخ، از آن دوران سخن گفته است. مؤلف مقاله چهارم بر اساس گزارش شاهنامه به تحليل اوصاف اخلاقي صاحبان مشاغل در اين دوره مي‌پردازد. مشاغل در اين دوره بر سه گونه عمده قابل تقسيم‌اند. هر گروهي از مشاغل واجد اوصاف اخلاقي خاصي است. نويسنده فرضيه خود مبتني بر شايسته‌سالاري در حِرَف را نشان مي‌دهد.
شناخت ارزش‌هاي اخلاقي در ايران زمان ساسانيان آخرين مقاله از بخش نخست است. نويسندۀ اين مقاله پس از مقدمه‌اي در نشان دادن ساختار حكومتي و مدني دوران ساساني، بر اساس متون پهلوي به بحث از ارزش‌هاي اخلاقي، به ويژه اخلاق در تعامل اجتماعي و وظايف اخلاقي پادشاهان مي‌پردازد.
بخش دوم، اخلاق حرفه‌اي در آموزه‌‌ها و معارف اسلامي با پژوهشي در استقلال قاضي اغاز مي‌شود. اين مسأله كه اهميت راهبردي در اخلاق قضا دارد، كم و بيش مورد بي‌توجهي محققان قرار گرفته است. نويسندۀ دانشمند مقاله ششم بر مبناي تعريف اخلاق قضا به رفتار قضايي، ابعاد مختلف استقلال قاضي و عوامل تهديد كنند. ان را تحليل مي‌كند و سپس با ارجاع آداب قضا به احكام قضا الزامي كردن آداب قضا را تبيين مي‌كند.
عدالت قاضي و نقش آن در عدالت قضا، هفتمين مقاله مجموعه است. در اين مقاله با سه رهيافت فقهي، حقوقي و اخلاقي مسأله عدالت قاضي و جايگاه آن در قضا تحليل مي‌شود. «عدالت در قاضي» با رهيافت اخلاق صاحبان حرفه و «عدالت در قضا» با رهيافت سيستمي‌نگر و راهبردي مورد بحث قرار مي‌‌گيرند تا تمايز و ارتباط آن دو نمايان گردد.
مقاله هشتم، مسأله و فرضيه‌اي نو را به ميان مي‌آورد كه اثبات آن، گستره معرفتي اخلاق را از جمله اخلاق حرفه‌اي تحت تأثير ژرف قرار مي‌دهد. مسألۀ اين مقاله، پرسش از جايگاه اخلاق نبوي در رسالت پيامبر گرامي خداوند است و فرضيه‌اي كه بر اساس آيات، روايات و برخي شواهد تاريخي اثبات مي‌شود، اين است كه اخلاق آن حضرت، معجزۀ نبوي و در رتبۀ فروتر از قرآن در مجالي فراختر به تحليل تاريخي مسألۀ بيشتر بپردازد.
اخلاق حرفه‌اي بر سبك ارتباطي معيني استوار است. روان‌شناسان، الگوي اثربخ ارتباطي را الگوي قاطعيت مي‌نامند كه از صداقت، صراحت، احترام اصيل متقابل و خودمختاري با استقلال تأليف مي‌شود و الگوي سلطه‌گري، سلطه‌پذيري و پرخاشگري را كه فاقد برخي از مؤلفه‌هاي ياد شده‌اند، غير اثربخش يا مرضي مي‌دانند. نويسندۀ مقاله دهم اين فرضيه را به نهج‌البلاغه عرضه مي‌كند كه الگوي رفتار ارتباطي ‌خود اميرمؤمنان عل (ع) و توصيه ايشان به مديران و كارگزاران خود، الگوي قاطعيت است.
چهار مقاله، بحث مهم امانت‌داري در حرفه را مورد تحقيق قرار داده‌اند. در مقالۀ دهم متناسب با پيچيدگي و توسعۀ سازماني حرفه‌ها در محيط جهاني كسب و كار، مفهوم امانت‌داري تعريف موسعي يافته و ابعد آن در منابع انساني، منابع مالي، برند، و رقابت و اطلاعات مورد تحليلي گرفته است.
مقالۀ يازدهم، پي‌آمد امانت‌داري و عوامل آن را مورد تحقيق قرار مي‌دهد و مانند مقاله قبلي با رهيافت‌درون‌ديني (آيات و روايات) به تحليل اثار زيانبار خيانت و بركات فردي اجتماعي امانت‌داري و نيز عوامل ترويج امانت‌داري مي‌پردازد. ايمان به خدا، سپردن امانت به فرد امين و خودداري از اعتماد ساده‌لوحانه امنيت معيشتي، نظارت و بازرسي از اهم عوامل ترويج امانت‌داري در حرفه است.
دو مقاله ديگر به مباني فقهي امانت‌داري در حرفه مي‌پردازند. اقسام امانت در نگاه فقهي به شرعيه و مالكانه  و اقسام امانت مالكانه و تحليل ماهيت رابطۀ اماني در عقود مختلف در اين دو مقاله به تفصيل بحث شده‌اند. مقاله سيزدهم ديدگاه رايج را در خصوص اينكه «امين ضامن نيست» مورد چالش قرار مي‌دهد و نظريه فقها در اسباب ضمانت در امانت را توسع مي‌بخشد. يعني مفهوم «تعدي و تفريط» را به «انجام آنچه مجاز نيست و ترك انچه تركش روا نيست»، توسعه مي‌دهد. اين تعريف با مفهوم‌سازي جديدي كه مقاله دهم با رهيافت اخلاق حرفه‌اي به ميان مي‌آورد قابل مقايسه است. مقاله دهم امانت‌داري را براساس  بهره‌وري تعريف مي‌كند.
مسأله كم‌فروشي امروزه در محيط جهاني كسب و كار ابعاد بسيار فراواني يافته است. مقاله چهاردهم با جستجو در آيات و روايات به بررسي ابعاد و پيامدهاي كم‌فروشي مي‌پردازد. مفسران و فقها در اطلاق تطفيف اختلاف‌نظر دارند. برخي برآنند كه تطفيف در ويلٌ للمطففين صرفاً كم‌فروشي در امور قابل كيل و وزن است و اموري كه مثلاً با متر اندازه گرفت مي‌شوند حكماً به ان ملحق مي‌شوند. نويسنده با رهيافت تحليل مفهومي و روش‌هاي تفسيري فرضيه مطلق بودن تطفيف را در هرگونه داد و ستد و هر نوع ميزان و سنجش بررسي مي‌كند. به همين دليل اين مقاله يافته‌هاي نو در تاريخ مسأله دارد.
مقاله پانزدهم به بحث از معامله با جهت‌گيري نامشروع مي‌پردازد. برخي داد و ستدها اساساً حرامند مانند خريد و فروش امور محرَّم. اما برخي داد و ستدها في‌نفسه حرام نيستند مانند خريد و فروش چوب. در اين گونه داد و ستدها ممكن است، خريدار به قصد استفادۀ نامشروع خريد كند اگر فروشنده به به اين امر واقف باشد اما خود قصد قصد نامشروع نكند، داد و ستد وي چه حكمي دارد؟  اين مسأله را مي‌توان از سه حيث فقهي، حقوقي و اخلاق حرفه‌اي مطرح كرد؟ امروزه چنين داد و ستدهايي در ابعاد مختلف حرفه‌ها رواج دارد. پول‌شويي، اعطاي تسهيلات مالي براي قاچاق و .... نمونه‌هاي رايج آن است. نويسندۀ فرضيۀ حرمت شرعي و خلاف اخلاق بودن چنين معمله‌هايي را مستدل ساخته است.
داد و ستدها فريبكارانه كه فقها در قاعدۀ غرور از آن بحث مي‌كنند، امروزه ابعاد پيچيده‌اي در محيط جهاني كسب و كار پيدا كرده است. جذب مشتري  با تبليغات دروغين و فريبنده و فروختن كالايي كه مورد توافق مشتري نيست، ابعاد مختلف داد و ستد فريبكارانه است. مقاله شانزدهم به تحليل مسئوليت‌هاي اخلاقي و نيز مسئوليت‌هاي حقوقي چنين داد و ستدهايي مي‌پردازد.
يكي از شاخه‌هاي اخلاق حرفه‌اي، اخلاق آموزش و پرورش استو اخلاق تدريس از مسائل مهم اين حوزۀ معرفتي است. مقالۀ هفدهم بر اساس فلسفه اخلاق اسلامي به توضيح مباني و اصول اخلاق تدريس مي‌پردازد.
مقالۀ نوزدهم سرآغاز سومين مجموعه يعني اخلاق حرفه‌اي در تمدن اسلامي است. اخلاق هنر از چالش‌هاي مهم دهه‌هاي اخير است. در اين مقاله، به تحليل ديدگاه فارابي در خصوص ارزشگذاري اخلاقي مضمون هنري پرداخته است.
يكي از مباحث قابل تأمل در تمدن اسلامي تأسيس نهادهاي نظارتي بر اخلاق شهروندي است. مقالۀ بيستم به تحليل وظايف و اختيارات چنين نهادهايي مي‌پردازد تاريخ مسأله نشان مي‌دهد كه در تعيين اختيارات اين نهادها ابتدا با رهيافت فقهي و آنگاه با رهيافت مديريتي  دو گونه نظريه‌پردازي به ميان آمده است. اين دو رهيافت هنوز در نظريه‌پردازي رواج دارند. به همين دليل نويسنده به بررسي تطبيقي ان دو مي‌پردازد.
شايسته‌سالاري از جهات مختلفي در اخلاق حرفه‌اي مورد بحث قرار مي‌گيرد. از طرفي حق افراد و كاركنان برخورداري از مديران لايق و منصف است و از طرف ديگر اقتضاي امانت‌داري در استفاده از منابع انساني شايست‌سالاري است. مقاله بيست و يكم اين مسأله را در قلمرو شرقي نظام‌مند و گسترده‌اي در اين موضوع دارد، در مقاله حاضر در دامنۀ محدود ديوان رسايل به بيان شروط انتصاب به اين ديوان، نحوۀ احراز شرايط و مقايسۀ بين آنچه نظريه‌پردازان آن دوره گفته‌اند، با آنچه در عمل به آن پاي‌بند شده‌اند، مي‌پردازد.
نقش اخلاق حرفه‌اي و باورهاي ديني در توسعۀ كسب و كار در ايران پس از حملۀ مغول موضوع تحقيق در مقالۀ بيست و دوم است. از دوره ايلخانان نفوذ فتوت غير سياسي در ميان اقشار شهري، اين فرصت را براي اهل فتوت فراهم آورد كه با مشاركت در تعريف مباني نظري تشكيلات دنيوي اهل حرفه (اصناف)، تقدس بخشيدن به كار و نيز به سلسله مراتب صنفي، اخلاق حرفه‌اي آنها را بر اساس باورهاي ديني – فتوتي تدوين كنند. اين مقاله سراغاز پژوهش‌هاي محقق در نقش اخلاق حرفه‌اي در بازسازي تمدن ايران اسلامي پس از حملۀ مغول مي‌تواند باشد.
يكي از مباحث اخلاق حرفه‌اي به اخلاق رهبريت و مديريت شهري بر مي‌گردد. در مديريت شهري استيفاي حقوق و منافع شهروندان از اهم وظايف كارگزاران است. مقاله بيست و سوم از مقدمه‌اي در ساختار حكومتي عصر صفويه به بررسي نهادهاي مسئول در قبال حقوق و منافع عمومي و روش‌هاي آنان مي‌پردازد.
بخش چهارم مجموعۀ حاضر به طرح چالش‌هاي جديد، بررسي‌هاي تطبيقي و موردپژوهي اختصاص دارد. اين بخش شامل چهار مطالعۀ نظام‌مند به شرح زير است: رابطۀ اخلاق و قانون به دليل كثيرالاضلاع بودن از مسايل پيچيدۀ فلسفۀ حقوق و فلسفۀ اخلاق است. نياز به مميزي اخلاقي در مقام وضع قانون از مسايل مهم در اخلاق حرفه‌اي است. مقاله بيست و چهارم اين مسأله را با مداقۀ فراوان و تحليل تاريخي و حقوقي مورد بحث قرار داده و نتايج جديدي را عرضه كرده است. بدون ترديد، مقالۀ حاضر مي‌تواند قانون‌گذاران را ضرورت مميزي موضوعه توجه بيشتري دهد و مديران را در مقام آيين‌نامه و بخشنامه‌نويسي مدد رساند.
مسائل انطباق اخلاقيات حاكم بر تجارب در جهان صنعتي با آموزه‌هاي ديني، چالشهاي فراواني را فرا روي مديران بنگاه‌هاي كسب و كار قرار داده است. مقاله بيست و پنجم، با عرضۀ آخرين اصول اخلاقي تجارت به فقها و اسلام‌شناسان ايراني و تحليل ديدگاه آنان با روش دفي فرضيه خود در انطباق اخلاق تجارت با آموزه‌هاي اسلام را به اثبات مي‌رساند.
مسأله سرآمدي سازمان‌ها كه در دهه‌هاي اخير مورد توجه بنگاه‌هاي بزرگ كسب و كار قرار گرفته است، نظر عالمان اخلاق را نيز به خود جلب كرده است. بر اساس مدلهاي رايج در سرآمدي سازمان به ويژه مدل EFQM توجه به مسئوليت‌هاي اخلاقي و اجتماعي سازمان و برخورداري از كارشناسان اخلاق حرفه‌اي است. مقاله بيست و ششم با گزارش اجمالي از مدل‌هاي سرآمدي به نقش ان در جاري‌سازي اخلاق در سازمان و نيز بررسي تطبيقي سرآمدي سازمان به منزلۀ يك نظريه با آموزه‌هاي اسلامي مي‌پردازد.
جهت‌گيري كاربردي مجموعه حاضر محتاج ارايه نمونه‌اي از امكان اخلاقي‌سازي سازمان‌‌هاي كسب و كار است. مقالۀ بيست و هفتم با بررسي موردپژوهانه راه‌كار عملي تدوين منشور اخلاقي سازمان را نشان مي‌دهد. روش‌شناسي تدوين، مدل طراحي و نحوۀ آماده‌سازي منشور اخلاقي بر اساس تجربه‌اي ارايه مي‌شود كه در شركت سيمان داراب به راهنمايي مدير گروه اخلاق حرفه‌اي دانشگاه تهران به دست آمده است.

فهرست اجمالي

ديباچه پژوهشكده .............. بيست و هفت

مقدمه ............................. سي و يك

اخلاق حرفه‌اي در ايران باستان

1) بر سر گنج ..................3
2) اخلاق حرفه‌مند و پيشه‌وري در ايران باستان ........ 27
3) عادلانه بودن دستمزد در دوران هخامنشيان ......... 49
4) ارزش‌هاي اخلاقي نزد ساسانيان ...................... 65
5) اخلاق مشاغل نزد پيشداديان و كيانيان .............. 97
اخلاق حرفه‌اي در آموزه‌ها و معرف اسلامي
6) جايگاه استقلال قاضي در اخلاق قضا ..................111
7) عدالت قاضي مبناي اخلاق حرفه‌اي قضاء ............131
8) اخلاق معجزه دوم نبوي ...................................157
9) مباني و الگوهاي اخلاق حرفه‌اي در نهج‌البلاغه ... 171
10) تعريف امانت‌داري و ابعاد آن در حرفه ........ 211
11) عوامل و پيامدهاي امانت‌داري در حرفه ..... 233
12) مباني فقهي و حقوقي امانت‌داري .......... 251
13) امانت‌داري در اخلاق حرفه‌اي ................. 275
14) تحليل ابعاد و آثار كم‌فروشي .................. 293
15) معاملات با جهت‌گيري نامشروع .............. 317
16) داد و سند فريبكارانه ............................. 343
17) مباني و اصول اخلاق تدريس در فلسفه اخلاق
اسلامي.................................................... 369
18) كار و حقوق كارگر از ديدگاه اسلام ........... 393

اخلاق حرفه‌اي در تمدن اسلامي

19) ارزشگذاري اخلاقي مضمون آثار هنري نزد
فارابي ..................................................... 419
20) وظايف و اختيارات نهاد نظارتي بر رفتار
شهروندان در تمدن اسلامي ........................ 433
21) شايسته‌سالاري در ديوان رسائل از نظر
تا عمل..................................................... 463
22) اخلاق حرفه‌اي و باورهاي ديني در بازار هاي
ايران (سده‌هاي 8 – 12 ه‌ق) ....................... 491
23) مسئوليت‌هاي اخلاقي در قبال منافع عمومي
در دوره حكومت صفوي ............................... 515

چالشها و بررسيهاي تطبيقي

اخلاق قانون‌گذاري ..................................... 559
24) بررسي تطبيقي اخلاق تجارت در جهان امروز و
اسلام ..................................................... 593
25) نقش تعالي سازماني در جاي‌سازي اخلاق در
سازمان ................................................... 609
26) راه‌كار عملي تدوين منشور اخلاقي سازمان/653
 
 ---------------------

مطالب مرتبط:

نگاهي اجمالي به برخي كتاب هاي اخلاق پژوهش

کتاب اخلاق پژوهش؛ مبانی و مسایل

كتاب «اخلاق انتشارات علمي»

اخلاق در حوزة عمومی

کتاب فلسفه اخلاق (مقالاتی در باب اخلاق هنجاری، اخلاق کاربردی و فرا اخلاق)

معرفی کتاب اخلاق کاربردی

کتاب «نسبی‌گرایی اخلاقی»

نسبی گرایی اخلاقی

تالیف: نیل لوی

ترجمه: اسفندیار زندپور

چاپ اول ۱۳۹۰ / نشر امیر کبیر / قیمت: ۳۴۰۰ تومان

مطابق دیدگاهی بسیار مشهور معیارهای لازم برای قابل قبول بودن یک قضاوت اخلاقی به فرهنگ و گروه اجتماعی که قضاوت در آن صورت می‌گیرد، بستگی دارد.
این دیدگاه نسبی‌گرایی نامیده می‌شود و مقبولیت خود را از این حقیقت می‌گیرد که فرهنگ‌ها و گروه‌های اجماعی در ظاهر معیارهای متفاوتی برای زندگی دارند. به عبارت دیگر آشنایی با اخلاقیات جوامع مختلف نشان می‌دهد که همگی ارزش‌های اخلاقی یکسانی ندارند بله هر جامعه‌ای به ارزش‌های اخلاقی خاص پایبند است تا جایی که گاهی این ارزش‌ها با ارزش‌های اخلاقی جوامع دیگر در تضاد است.

این کتاب در 7 فصل نوشته شده است.
نویسنده در فصل اول تلاش کرده حدود و قلمرو مبحث نسبی‌گرایی را تعیین کند که این به پرداختن به پرسش‌های اخلاقی و پرسش‌های فکری نیاز دارد.
در فصل دوم کتاب مساله فکری مربوط به نسبی‌گرایی اخلاقی منسجم‌تر بررسی شده است و به این پرسش پاسخ داده شده که آیا نسبی‌گرایی اخلاقی آموزه‌های منسجم است یا نه؟ در بخش سوم مسئله اخلاقی مربوط به نسبی‌گرایی تجزیه و تحلیل می‌شود. فصل چهارم به بررسی شواهد تجربی مربوط به نسبی‌گرایی می‌پردازد.
در فصل پنجم و ششم به بررسی راهکارهایی می‌پردازد که از طریق آنها اشتباه فرهنگ‌ها مشخص شود و در فصل پایانی میان نسبی‌گرایی و مطلق‌گرایی راهی میانه ترسیم شده است.
انتشارات امیرکبیر کتاب «نسبی‌گرایی اخلاقی» را در 179 صفحه با قیمت 3400 تومان منتشر کرده است.

منبع:

خبرگزاري فارس

-------------------------

به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اين اثر، مطالعه‌اي عالمانه، جامع، موضوعي و به هنگام از نسبي‌گرايي محسوب مي‌شود كه مولف، تسلطي عالي بر مباحث مطرح در اين حيطه دارد و كار علمي او، محكم و بلكه تاثير‌گذار است.

براساس مطالب كتاب، «آموزه نسبي‌گرايي، موافقين و مخالفين خود را دارد. هواداران نسبي‌گرايي بر اين باورند كه نسبي‌گرايي ترويج دهنده تساهل است و اجازه نمي‌دهد كه ما باورها و آداب خود را به ساير فرهنگ‌ها تحميل كنيم. اين تصور كه نسبي‌گرايي مشوق يا بيانگر تساهل نسبت به تفاوت است، يقينا مهم‌ترين عامل يگانه تبيني جذابيت آن است. از طرف ديگر، مخالفين نسبي‌گرايي بر اين باورند كه نسبي‌گرايي اخلاقي اين توانايي را از ما سلب مي‌كند كه انتقادهاي لازم را در مورد نقض حقوق بشر، تبعيض و خشونت نسبت به زنان كه هم‌اكنون در برخي كشورهاي غربي وجود دارد، و يا ظلم حاكمان ستمگر و توسعه طلب به عمل آوريم.
استدلال‌هاي موجود موافق و مخالف نسبي‌گرايي در آن واحد استدلال‌هايي هم فكري و هم اخلاقي هستند. دغدغه ما هم حقيقت يا بطلان نسبي‌گرايي است، و هم پيامدهاي آن براي اخلاقيات، البته اين دو پرسش به نحو جدايي‌ناپذيري در هم تنيده‌اند؛ اما مفيد خواهد بود اگر حداقل در ابتداي كار جداگانه به آنها بپردازيم. بخش عمده‌اي از سردرگمي‌هاي موجود در بحث نسبي‌گرايي، از ناتواني در جدا نگه داشتن اين دو مساله از يكديگر، دست كم به طور موقتي برمي‌خيزد. بنابراين بخش عمده‌اي از اين كتاب به تلاش براي تفكيك اين دو دسته از مسائل، و نيز به طرح مباحث موجود له و عليه هر يك از آنها، پيش از تركيبشان با يكديگر، اختصاص يافته است.»

اين اثر در فصل نخست تلاش مي‌كند حدود و قلمرو مبحث نسبي‌گرايي را تعيين كند كه اين موضوع نيازمند پرداختن به پرسش‌هاي اخلاقي و نيز پرسش‌هاي فكري است. 

در فصل دوم كتاب مساله فكري مربوط به نسبي‌گرايي اخلاقي به صورتي عميق‌تر بررسي مي‌شود؛ يعني به اين پرسش مي‌پردازد كه آيا نسبي‌گرايي اخلاقي آموزه‌اي منسجم است يا خير؟ هدف اين بخش كشف اين حقيقت است كه آيا نسبي‌گرايي مي‌تواند درست باشد يا نه؟ آيا نسبي‌گرايي اخلاقي به لحاظ دروني منسجم است؛ يا متناقض با خود است؟ بسياري از استدلا‌ل‌هاي مطرح شده عليه اين آموزه عقلي هستند؛ يعني بر آنند ثابت كنند نسبي‌گرايي اخلاقي نمي‌تواند صحيح باشد. بنابراين در اين بخش عمدتا ـ‌هر چند نه منحصرا‌ـ با استدلال‌‌هاي پيشيني روبه‌رو خواهيم بود.

بخش سوم كتاب، مساله اخلاقي مربوط به نسبي‌گرايي را به همين صورت مورد تجزيه و تحليل قرار مي‌دهد و فصل چهارم كتاب، به بررسي شواهد تجربي مربوط به نسبي‌گرايي مي‌پردازد. باورپذيري نسبي‌گرايي اخلاقي زماني به حد اعلاي خود مي‌رسد كه در ميان و مابين فرهنگ‌هاي مختلف تفاوت اخلاقي واقعي وجود داشته باشد و بتوان نسبي‌گرايي اخلاقي را به عنوان توضيحي براي اين تفاوت ارايه كرد. به هر حال، برخي فلاسفه امكان وجود هرگونه تفاوت اخلاقي قابل توجه در دنيا را رد مي‌كنند. بنابراين، اين بخش مواردي واقعي را مورد بررسي قرار مي‌دهد كه به عنوان مدركي براي نسبي‌گرايي اخلاقي ارايه شده‌اند. تلاش اين بخش آن است كه دريابد آيا فقط نسبي‌گرايي است كه به بهترين نحو ممكن مي‌تواند موارد ياد شده را توضيح دهد، يا راه‌هاي ديگر نيز براي توضيح آنها وجود دارد.

فصل‌هاي پنجم و ششم به بررسي راه‌هايي مي‌پردازند كه از طريق آنها، اشتباه اين دسته از فرهنگ‌ها را آشكار مي‌سازد. فصل پنجم سعي دارد در طبيعت انسان پايه و بنياني براي اخلاق بيابد. شايد ارزش‌هاي اخلاقي در نظم خدادادي جهان حك نشده باشند اما گونه ما (كه ما را از ساير جانداران متمايز مي‌كند) و فرايند تكويني كه ما را به اين صورت شكل داده، اين ارزش‌ها را تاييد مي‌كند.

فصل ششم به مشكلي مي‌پردازد كه اغلب آگاهي غلط خوانده مي‌شود. مساله تحت بررسي در اين بخش اين است كه آيا مي‌توان نشان داد مردم مي‌توانند به واسطه فرايند اجتماعي ‌شدنشان در ارزش‌هايي كه به آن باور دارند، دچار اشتباه شوند.

در بخش هفتم ميان نسبي‌گرايي ـ‌با برداشتي كه همگان از آن دارند‌ـ و مطلق‌گرايي، راهي ميانه ترسيم مي‌كند. سرانجام، گرچه نمي‌توان اخلاقي واحد را تاييد كرد اما مي‌توان نشان داد كه نقاط مثبت اخلاقي وجود دارد كه همه نظام‌هاي اخلاقي بايد آن را به رسميت بشناسند.

------------------------

مطالب مرتبط:

نگاهي اجمالي به برخي كتب اخلاقي منتشر شده 

'گزارش نشست علمي-تخصصي: فعالان اخلاق كاربردي با رويكرد سازمان و مديريت

نشست علمي-تخصصي: فعالان اخلاق كاربردي با رويكرد سازمان و مديريت

زمان:

مكان: گروه مديريت - تهران، آذر 89

اطلاعات قابل ارائه:

  ◄ فايل صوتي(mp3) نشست 1 - 7MB  

◄فايل صوتي(mp3) نشست 2 - 5MB  

◄ فايل صوتي(mp3) نشست 3 - 11MB 

◄ فايل صوتي(mp3) نشست 4 - 2MB    

◄ فايل متن(pdf) نشست

--------------------------------------------------

جريان هاي نوکانتي و اخلاق

جريان‌هاي نوكانتي (Neo-Kantianism) به دو دسته تقسيم مي‌شوند: 1- مكتب ماربورگ(Marburg school) كه بر نقد اول كانت تأكيد داشت و تا حدودي به پوزيتيويسم نزديك بود. (از سردمداران آن هرمان كوهن، ارنست كسيرر و ناتروپ) 2- مكتب بادن كه بر نظريه ارزش‌هاي كانت و نقد دوم تأكيد دارد و در نتيجه از پوزيتيويسم دور است. (از سردمداران آن ويندلباند، ريكرت و لاسك) البته جريان سومي هم توسط برونو باوخ (Bruno Bauch) در نوكانتي‌ها پديد آمد كه جريان اخلاقي است و بر نقد سوم متمركز بود.(1)  

مكتب بادن ( Baden School)
مكتب بادن بر فلسفۀ ارزشها و باريك‌انديشي علوم فرهنگي تكيه مي‌كرد. بدينسان، به نظر ويلهلم وندلباند(Wilhelm Windelband) (1848 - 1915) كار فيلسوف پژوهش در اصول و پيش‌انگاره‌هاي داوري‌هاي ارزشي و نسبت ميان ذهن يا آگاهيِ داوري‌كننده و ارزش يا هنجار يا آرماني است كه داوري در پرتو آن صورت نمي‌گيرد. بر پايۀ چنين گزارشي از فلسفه آشكار است كه داده‌هاي اخلاقي و زيباشناسيك (استيتك) مايۀ باريك‌انديشي فلسفي را فراهم مي‌كنند. براي مثال، داوري اخلاقي آشكارا ارزشگذارانه است نه شرح‌دهنده. اما ويندلباند داوري‌هاي منطقي را نيز در اين شمار مي‌نهد. زيرا همچنانكه علم اخلاق با ارزش‌هاي اخلاقي سروكار دارد، سروكار منطق نيز با يك ارزش است، يعني راستي (صدق). هرچيزي كه انديشيده مي‌شود راست (صادق) نيست. راست آن چيزي است كه بدان مي‌بايد انديشيد. بدينسان تمامي انديشۀ منطق را يك ارزش يا يك هنجار رهبري مي‌كند. آكسيوم‌هاي نهايي منطق را نمي‌توان اثبات كرد، اما اگر راستي (صدق) را همچون هنجار يا ارزش عيني بپذيريم مگر آنكه بخواهيم تمامي انديشۀ منطقي را ردّ كنيم.
بدينسان، پيش‌انگارۀ منطق و علم اخلاق و زيبايي‌شناسي ارزش‌هاي راستي، نيكي، و زيبايي است. و اين واقعيت ما را ناگزير از آن مي‌كند كه وجودِ يك آگاهيِ برين هنجارگذار يا ارزش‌نهنده را در پس آگاهي تجربي، به صورت يك بُن انگاره (فرض بنيادين) بپذيريم. افزون بر اين، از آنجا كه همگان در داوري‌هاي منطقي، اخلاقي، و زيبايي‌شناسيكِ خود نهاني چنگ در دامان ارزش‌هاي مطلق جهانگير مي‌زنند، اين آگاهي برين رشتۀ پيوندي است حياتي ميان افراد. و اما، ارزش‌هاي مطلق به يك لنگر مابعدالطبيعي (متافيزيكي) نياز دارند، يعني شناحت و تصديق ارزش‌هاي عيني ما بدانجا مي‌كشاند كه بر يك حقيقت زَبَر حسي، كه آن را خدا مي‌دانيم، يك بنياد مابعدالطبيعي بنا نهيم. و اينجاست كه ارزش‌هاي وجود قدسي پديد مي‌آيد. «وجود قدسي براي ما به معناي يک ردۀ خاص از ارزش‌هايي نيست كه داراي اعتبار جهانگير باشند، مانند رده‌هايي كه راست و خوب و زيبا تشكيل مي‌دهند، بلكه تمامي اين ارزش‌ها است كه تا آنجا كه اين ارزش‌ها با حقيقت زَبَر حسي نسبت دارند.»
فلسفۀ ارزش‌هاي ويندلباند به دست هاينريش ريكرت (1863 - 1936)، جانشين وي بر كرسي فلسفه در هايدلبرگ، گسترش يافت. ريكرت بر آن است كه قلمروي از ارزش‌ها هست كه حقيقت دارد اما بدرستي نمي‌توان گفت كه وجود دارد. حقيقت دارد بدان معنا كه ذهن (سوژه) آن ارزش‌ را درك مي‌كند اما آنها را نمي‌افريند، ولي اين ارزش‌ها چيزهايي هستند که در ميان ديگر چيزها نيستند. و اما، در داوري‌هاي ارزشي قلمروِ ارزش‌‌ها را با جهان محسوس گرد هم مي‌آورد و به اشياء و رخدادها معناي ارزشمندانه مي‌بخشد. و در مورد ارزش‌ها اگرچه نمي‌توان گفت كه براستي وجود دارند، اما انكار نيز نمي‌توان كرد كه وجودشان چه بسا بر بنياد يك حقيقت جاودانۀ خدايي باشد كه دست دانش نظري ما به دامان آن نرسد. (ريکرت در کتاب «system der philosophie» که در 1921 به چاپ رسيد است، مي‌کوشد تا ارزش‌ها را در شش گروه طبقه‌بندي کند: ارزش‌هاي منطق (ارزش‌هاي صدق)، زيبايي‌شناسي (ارزش‌هاي زيبايي)، علم اخلاق (ارزش‌هاي اخلاقي)، کام‌جويي (ارزش‌هاي شادکامي) و دين (ارزش‌هاي قدسيتِ شخص‌وار) )
ريكرت بنابر ديد كلي خويش بر جايگاه ايدۀ ارزش در تاريخ تكيه دارد. ويندلباند بر آن بود كه سروكار علم طبيعي با اشياء از جنبه‌هاي كليت آنها يا در مقام نمونه‌اي از نوع است و با رخدادها از نوع تكرارپذيرشان، يعني در مقام نمونه‌اي از قوانين جهانگير است، حال آنكه سروكار تاريخ با رخدادِ يگانه و بي‌همتا است. علوم طبيعي «ناموس‌گذار» يا قانون‌نهنده‌اند، حال آنكه تاريخ (يعني، علم) «يكه‌نگار» است. ريكرت نيز برآنست كه تاريخگزار با يگانه و بي‌همتا سروكار دارد، اما تأكيد مي‌كند كه دلبستگي او به اشخاص و رخدادها تنها از جهت نسبت آنها با ارزش‌ها است. به عبارت ديگر، آرمان تاريخ‌نگاري فراهم‌آوردن آنچنان علم فرهنگي است كه كمال‌يابي تاريخي را در پرتو ارزش‌هايي كه جامعه‌ها و فرهنگ‌هاي گوناگون به رسميت شناخته‌اند تصوير مي‌كند.
هوگومونستربرگ (1863 - 1916)، دوست ريكرت، را از يك وجه فكريش مي‌توان با مكتبِ كانتيِ بادن قرين دانست. وي در كتاب فلسفۀ ارزش‌ها (1908) به اين ايده پرداخت كه به جهان همچون دستگاهي از ارزش‌ها معنا مي‌دهد.
-----------------
منبع: 
1. خاتمي محمود، مدخل فلسفه غربی معاصر، به اهتمام مريم سادات، 1386، نشر علم، ص 31.
 2. كاپلستون، فردريك، تاريخ فلسفه ج  7، داريوش آشوري، علمي و فرهنگي، 1388، 357 و 358.